| წიგნი I | წიგნი II | წიგნი III | წიგნი IV | წიგნი V | წიგნი VI | წიგნი VII |
| წიგნი VIII | წიგნი IX | წიგნი X | წიგნი XI | წიგნი XII | წიგნი XIII |
1. ღმერთო ჩემო, მინდა გავიხსენო შენი გულმოწყალება, ჩემზე ზეცით გადმოვლენილი, გავიხსენო და მადლი მოგაგო. დაე, აღივსოს შენდამი სიყვარულით „ყოველი ძვალი ჩემი“ [1]; დაე, შეგღაღადონ: „უფალო, ვინ არის შენი მსგავსი? შენ შემუსრე ჩემი საკვრელი; შენ შემოგწირავ მსხვერპლს ქებისას“ [2]. ვიტყვი, თუ ვით შემუსრე ჩემი საკვრელი, რათა ყველამ, ვინც თაყვანს გცემს, წამოიძახოს: „კურთხეულია უფალი ცაშიაც და მიწაზედაც; დიდია და საკვირველი მისი სახელი“ [3].
ჩემი გულის სიღრმეში ცოცხლობდნენ შენი სიტყვები; ტყვედ გყავდი მე. დარწმუნებული ვიყავი, რომ მარადისია შენი სიცოცხლე, მაგრამ ეს მარადისობა გამოცანად რჩებოდა ჩემთვის, რადგან „პირისპირ“ კი არ ვხედავდი, არამედ თითქოს „სარკით და სახით“ [4]. იოტის ოდენა ეჭვიც აღარა მქონდა შენი უხრწნელი არსისა და იმის თაობაზე, რომ ის იყო ყოველი არსის წყარო. ის კი არ მინდოდა, რომ უფრო მეტი მცოდნოდა შენზე, არამედ - ის, რომ უფრო მტკიცედ დავმკვიდრებულიყავი შენში [5]. ჩემს წარმავალ ცხოვრებაში არაფერი არ იყო მყარი და აუცილებლად უნდა გამეწმინდა გული ძველი დვრიტისაგან [6]. მე მომწონდა გზა - თვით მაცხოვარი [7], მაგრამ მიმძიმდა ამ ვიწრო გზით სიარული [8]. და შენ ჩამაგონე სიმპლიციანუსისთვის [9] მიმემართა, რაც, ჩემი აზრით, მართლაც კეთილი რჩევა იყო, რადგანაც სიმპლიციანუსი შენს ერთგულ მსახურად მიმაჩნდა, ვის სულშიაც ნათლის სვეტად ჩამდგარიყო შენი მადლი. გაგონილი მქონდა, რომ სიჭაბუკიდანვე მოწიწებით გმსახურებდა. იმხანად უკვე მხცოვანი იყო და, ჩემი აზრით, თავისი ხანგრძლივი სიცოცხლის მანძილზე, რომლის განმავლობაშიც განუხრელად მისდევდა შენს გზას, ბევრი რამ უნდა განეცადა და შეეცნო კიდეც. არც შევმცდარვარ. მე მინდოდა გამენდო მისთვის ჩემი მუდმივი მშფოთვარების ამბავი: იქნებ ერჩია, როგორ მოვქცეულიყავი ჩემს იმჟამინდელ მდგომარეობაში, რათა შენს გზას დავდგომოდი [10].
2. მე ვხედავდი, რომ შენი ეკლესია სავსეა, მაგრამ ზოგს ერთი გზა აერჩია, ზოგს კი მეორე [11]. ჩემთვის უკვე აუტანელი იყო ჩემი საერო ცხოვრება, მძიმე ტვირთად რომ მაწვა მხრებზე. უწინდებურად აღარა მწვავდა სიმდიდრისა და პატივის მოხვეჭის დაუოკებელი სურვილი, რომელიც მაიძულებდა გამეძლო ესოდენ მძიმე უღლისათვის. ყოველივე ეს აღარც მახარებდა და აღარც მატკბობდა, რადგანაც „შევიყვარე მშვენება შენი სახლისა“ [12]. მაგრამ ჯერ კიდევ მაცთური ქალის ტყვეობაში ვიყავი; მოციქული არ მიკრძალავდა ქორწინებას, თუმცა კი გვირჩევდა უკეთესი ხვედრი გვერჩია. რადგანაც ყველაზე მეტად ის სურდა, რომ ყველანი „მისნაირნი ვყოფილიყავით“ [13]. მე უმწეომ უფრო საამო რამ ვირჩიე. სწორედ ეს იყო ერთადერთი მიზეზი იმისა, რომ დანარჩენშიაც მორჩილად მივყვებოდი დინებას. ათასგვარი საზრუნავისაგან თანდათანობით ვილეოდი და ვჭკნებოდი, რადგანაც ცოლქმრული ცხოვრების უღელი, რომელში შებმასაც ვაპირებდი, მაიძულებდა ამეტანა თვით ისიც კი, რისი ატანაც უკვე აღარა მსურდა.
ჭეშმარიტების ბაგეთაგან მსმენოდა: „არიან საჭურისნი, რომელთაც თავად დაისაჭურისეს თავი ცათა სასუფევლის გულისთვის“ [14]; და „ვისაც წვდომის თავი აქვს, ჩასწვდეს“ [15]. „ამაოა ღმერთის უმეცარი ყოველი კაცი, რომელმაც ხილულ სიკეთეთა მიხედვით ვერ შესძლო შეცნობა მისი, ვინც არის“ [16]. მე უკვე დავძლიე ეს ამაოება და ავმაღლდი მასზე: ყოველი ქმნილება თვალნათლივ მიმოწმებდა შენს არსებობას [17], და მე გიპოვე შენ, ჩვენი შემოქმედი და შენი სიტყვა, შენში და შენთან მყოფი [18], ერთი ღმერთი, ვისი მეშვეობითაც შეჰქმენ ყოველი [19].
თუმცა არიან სხვა ჯურის მკრეხელნიც, რომელთაც „შეიცნეს ღმერთი, მაგრამ არ ადიდეს იგი, როგორც ღმერთი, და არც მადლი შესწირეს მას“ [20]. სწორედ მათ შორის აღმოვჩნდი, მაგრამ „შენმა მარჯვენამ აღმიტაცა“ [21] და იქ დამადგინა, სადაც შემეძლო განმეკურნა თავი, რადგანაც შენ უთხარი კაცს: „ღვთისმოსაობაა სიბრძნე“ [22], და „ბრძენად ნუ იტყვი თავს“ [23], რადგანაც ვისაც „ბრძენკაცებად მოჰქონდათ თავი, შლეგებად იქცნენ“ [24]. მე უკვე ნაპოვნი მქონდა ძვირფასი მარგალიტი, რომლის შესაძენადაც უნდა „გამეყიდა ყველაფერი, რაც მებადა, და მეყიდა იგი“ [25], მაგრამ ჯერ კიდევ ვყოყმანობდი.
_________________________________
[1] - ფსალმ. 34, 10.
[2] - ფსალმ. 115, 7-8.
[3] - ფსალმ. 8, 2; 75, 2.
[4] - I კორ. XIII, 12.
[5] - შდრ. ბლეზ პასკალი: „რა დიდი ზღვარი ძევს ღმერთის შემეცნებასა და ღმრთისმოყვარეობას შორის“ („აზრები“, თბ. 1981, გვ. 253). შდრ. აგრეთვე მორის მეტერლისკი: „საკმარისი არ არის, რომ ჩვენ ვფლობდეთ ჭეშმარიტებას. ჭეშმარიტება თვით უნდა გვფლობდეს ჩვენ“ („Le Trésor des Humbles“, Paris, 1915. p.239).
[6] - შდრ. I კორ. V, 7.
[7] - შდრ. იოანე, XIV, 6: „უთხრა მას იესომ: მე ვარ გზა და ჭეშმარიტება და სიცოცხლე“...
[8] - შდრ. მათე, VII, 14: „ვინაიდან ვიწროა ბჭე და ძნელია გზა, რომელსაც მივყავართ სიცოცხლისაკენ, და მცირედნი ჰპოვებენ მას“.
[9] - სიმპლიციანუსი (გარდ. დაახლ. 401 წ.) - წმ. ამბროსი მედიოლანელის (იხ. პირველი წიგნის შენ. 4) სულიერი მოძღვარი და მისი მემკვიდრე საეპისკოპოსო კათედრაზე. ავგუსტინემ 386 წელს გაიცნო იგი. წმ. ამბროსი ახასიათებდა სიმპლიციანუსს როგორც გამჭრიახი გონების კაცს, რომელის ამხილებდა „ჭეშმარიტებისაგან გამდგარ ფილოსოფიურ მოძღვრებებს“ (წერილები, 65,1). ნეტარმა ავგუსტინემ მას მიუძღვნა ერთი თხზულება: „სხვადასხვა საკითხთათვის, სიმპლიციანუსისადმი“ („De diversibus Quaestionibus ad Simplicianum“, - Patrologia Latina, t. XL, p. 101-148).
[10] - შდრ. ფსალმ. 127,1.
[11] - შდრ. აპოკ. I, 11; II, 1-22, სადაც მაცხოვარი უბრძანებს იოანეს წერილები დაუგზავნოს ასიის ეკლესიებს: ეფესში, სმირნაში, პერგამონში, თიატირაში, სარდეში, ფილადელფიასა და ლაოდიკეაში. სადაც აღნუსხული იქნება როგორც მათი კეთილი, ისე უკეთური საქმენი. ნეტარი ავგუსტინეს დროს საეკლესიო ცხოვრება არანაკლები სიჭრელით გამოირჩეოდა, თუ მეტით არა.
[12] -ფსალმ. 25, 8.
[13] -იხ. I კორ. VII, 25-40.
[14] - მათე XIX, 12.
[15] - მათე, იქვე.
[16] - სიბრძნე სოლომ. XIII, 1.
[17] - შდრ. სიბრძნე სოლომ. XIII, 5: „რადგან ქმნილებათა სიდიადისა და მშვენების მიხედვით, მათი შემოქმედიც შეიცნობა“.
[18] - იხ. იოანე I, 1.
[19] - იოანე I, 2.
[20] - რომ. I, 21.
[21] - ფსალმ. 17, 36.
[22] - იობი, XXVIII, 28.
[23] - იგავნი სოლომ. XXVI, 5.
[24] - რომ. I, 22.
[25] - მათე XIII, 45.
3. ამრიგად, მე გავემგზავრე სიმპლიციანუსთან, რომელიც შენი მადლის მეოხებით ეპისკოპოს ამბორისის სულიერი მამა იყო, და ამბროსისაც ჭეშმარიტად მამასავით უყვარდა იგი. ვუამბე ჩემი უთავბოლო ბორიალი ცთომილების გზით და ისიც ვახსენე, პლატონიკოსთა თხზულებები წამიკითხავს-მეთქი, ლათინურად რომ ეთარგმნა ვიქტორინუსს [26], ომელიც ოდესღაც მჭევრმეტყველების მასწავლებელი იყო რომში და, როგორც გავიგე, ქრისტიანულ სარწმუნოებაზე მოქცეული აღესრულა. სიმპლიციანუსმა მომილოცა და მითხრა, ბედი შენი, რომ სხვა ფილოსოფოსთა წიგნები არ ჩაგივარდა ხელშიო; წიგნები, რომლებიც სავსე არიან სიცრუითა და საცთურით „ქვეყნის საწყისთამებრ“ [27]. პლატონიკოსთა თხზულებებში კი, მართალია, სულ სხვადასხვა სახით, მაგრამ გამუდმებით შეიძლებოდა ზიარებოდი ღმერთსა და მის სიტყვას. მერე, როცა შემაგონებდა ქედი მომედრიკა ქრისტეს წინაშე, რაც „დაფარულია ბრძენთათვის და გამოცხადებულია - ჩვილთათვის“ [28], სიმპლიციანუსმა გაიხსენა თვით ვიქტორინუსი, რომელსაც, მისი რომში ყოფნის დროს, ძალიან კარგად იცნობდა. დუმილით ვერ ავუვლი გვერდს მის ნაამბობს, რადანაც ხმამაღლა უნდა ვაქებდეთ და ვადიდებდეთ შენს მოწყალებას. სიმპლიციანუსის მოწმობით, ეს იყო ნამდვილი მხცოვარნი ბრძენი, ღრმად განსწავლული თავისუფალ მეცნიერებათა სხვადასხვა დარგში, ურიცხვი ფილოსოფიური თხზულების მკითხველი და განმმარტებელი, მრავალი სახელგანთქმული სენატორის მოძღვარი, ვისთვისაც საგანმანათლებლო სარბიელზე ესოდენ სასახელო მოღვაწეობის გამო ძეგლიც კი დაედგათ ფორუმზე [29], რასაც ამ ქვეყნის მოქალაქენი ყველაზე დიდ პატივად თვლიან; და სწორედ ეს ვიქტორინუსი სიბერემდე თაყვანსა სცემდა კერპებს და ღვთისმგმობლურ მისტერიებში მონაწილეობდა, თუმცა ასევე იქცეოდა რომის მთელი მაშინდელი არისტოკრატია, რომელიც ხალხს თავს ახვევდა ოსირისის კულტს [30]; გამარჯვებული რომი თაყვანს სცემდა მის მიერ ძლეულთა ღმერთებს:
„ათასგვარ ურჩულს, თვით ანუბისს, ძაღლივით მყეფარს,
მათ, ვინც ოდესღაც თავხედურად უტევდა შუბით
ნეპტუნს, ვენერას და დიდ მინერვას“ [31].
ყოველივე ამას ამდენი ხნის მანძილზე მგრგვინავი სიტყვით იცავდა მხცოვანი ვიქტორინუსი; და მაინც, მან არ ითაკილა ქრისტეს მონა გამხდარიყო, ყრმა შენი ცხოველმყოფელი წყაროსი [32], რადგანაც თვინიერების უღელი დაიდგა ქედზე [33] და „სირცხვილით მოსილი“ ჯვრის წინაშე დადრიკა შუბლი.
4. უფალო, უფალო, რომელმაც „მოდრიკე ცანი და გადმოდი, შეეხე მთებს და აკვამლდნენ“ [33], რანაირად შემოაღწიე ჩემს გულში?
სიმპლიციანუსის სიტყვებით, ვიქტორინუსი საღმრთო წერილს კითხულობდა თურმე, ხარბად ეძებდა ქრისტიანულ წიგნებს, გულმოდგინედ იკვლევდა მათ და აშკარად კი არა, მალულად, როგორც გულითად მეგობარს, ეუბნებოდა სიმპლიციანუსს, მე უკვე ქრისტიანი ვარო; ის კი მიუგებდა, ვერ ვირწმუნებ მაგას, და ვერც ქრისტიანებს მიგათვლი, ვიდრე ქრისტეს ეკლესიაში არ გიხილავო. ვიქტორინუსი იცინოდა: „მაშ, კაცს კედლები აქცევენ ქრისტიანად?“ დაჟინებით იმეორებდა, ქრისტიანი ვარო, სიმპლიცინუსი კი მიავე სიტყვებით პასუხობდა, რასაც მოსდევდა ვიქტორინუსის დამცინავი შენიშვნა კედლების თაობაზე, ქრისტიანად რომ აქცევენ კაცს. თავისი მეგობრების შეურაცხყობას უფრთხოდა, დემონთა ამ ქედმაღალი მსახურებისას, რადგანაც ეგონა, რომ ისინი თავიანთი ბაბილონური დიდების [35] სიმაღლიდან, როგორც ლიბანურ კედართა კენწეროდან, რომელნიც ჯერ კიდევ არ შეემუსრა უფალს [36], - თავიანთ სიძულვილს დაატეხდნენ თავზე. მაგრამ კვლავაც ეწაფებოდა ქრისტიანულ წიგნებს და ისე ხარბად ისრუტავდა წაკითხულს, რომ ურყევი სიმტკიცით განიმსჭვალა, რადგანაც ეშინოდა, ვაითუ ქრისტემ უარმყოსო „წმიდა ანგელოსთა წინაშე“ [37], თუკი თვითონ გამბედაობა არ ეყოფოდა „კაცთა წინაშე ეღიარებინა იგი“ [38]. ნამდვილ დამნაშავედ მიაჩნდა თავი, რაკიღა რცხვენოდა ერთგულება შეეფიცა შენი სიტყვისთვის, როდესაც სირცხვილის გარეშე მკრეხელურად მსახურებდა მზვაობარ დემონებს და, ამრიგად, თვითონაც მათსავით მზვაობარი ხდებოდა. ბოლოს, ისე შერცხვა მთელი ამ ამაოებისა, ისეთნაირად არცხვინა ჭეშმარიტებამ, რომ თურმე სრულიად მოულოდნელად განუცხადა სიმპლიციანუსს: წავიდეთ ეკლესიაში, ქრისტიანი მინდა გავხდეო. სიხარულით ფრთაშესხმული სიმპლიციანუსიც დაუყოვნებლივ გაჰყოლია მას. რაკიღა რწმენის პირველსაწყისთ ეზიარა, მალე ისიც ისურვა, რომ ხელახლა შობილიყო ნათლისღებით [39]. რომი განცვიფრებული იყო, ეკლესია ზეიმობდა. მზვაობარნი ხედავდნენ ამას და დრტვინავდნენ, კბილებს აღრჭიალებდნენ და ბოღმით დნებოდნენ [40]; ხოლო შენს მონას უფალი ღმერთი ეგულებოდა „სასოებად და არას დაგიდევდათ კადნიერთა და სიცრუის ტრფიალთ“ [41].
5. ბოლოს სარწმუნოების აღსარების ჟამმაც მოაღწია. ყველას, ვინც ნათლისღების მადლს უნდა ზიარებოდა, ბექობზე შემდგარს მთელი ქრისტიანული რომის წინაშე საჯაროდ უნდა წარმოეთქვა ზუსტი სიტყვებით ჩამოყალიბებული და დაზეპირებული ფორმულა - რწმენის სიმბოლო [42]. სიმპლიციანუსის გადმოცემით, მღვდელთმსახურებს ვიქტორინუსისათვის შეუთავაზებიათ საჯაროდ კი არა, ფარულად წარმოეთქვა იგი (ჩვეულებრივ, ამას სთავაზობდნენ იმ ხალხს, ვინც შეიძლებოდა შემკრთალიყო და შიშს აეტანა), მაგრამ ვიქტორინუსმა არჩია საჯაროდ განეცხადებინა მორწმუნეთა ბრბოის წინაშე, სულის ხსნის გზას უნდა დავადგეო. განა სხნა ერქვა იმას, რასაც ის ასწავლიდა რიტორთა სკოლაში? მაგრამ მალულად როდი ასწავლიდა! ვინც თამამად ქადაგებდა თავის მრწამსს უგუნურთა ბრბოის წინაშე [43], რატომ უნდა შეეკრთო იმას, რომ შენი სიტყვები ექადაგა შენივე თვინიერი სამწყსოსათვის? და როცა ბექობზე შედგა აღსარების წარმოსათქმელად, ნაცნობთა ბრბოს სიოსავით დაუარა აღტაცების ჩუმმა ჩურჩულმა. ცნობით კი ვინღა არ იცნობდა! სიხარულით ფრთაშესხმულ ხალხში ყველას პირზე ეკერა მისი სახელი: „ვიქტორინუს! ვიქტორინუს!“ მის გამოჩენას აღტაცემის ყიჟინით შეეგება ბრბო, შემდეგ კი სამარისებურმა სიჩუმემ დაისადგურა: ყველას სურდა მოემინა მისი სიტყვები. ვიქტორინუსმა განსაცვიფრებელი სიმტკიცით აღიარა ჭეშმარიტი სარწმუნოება. ბრბოს სურდა გულში ჩაეკრა იგი; მისკენ გაწვდილი ხელები ყველაზე უკეთ გამოხატავდა ხალხის სიყვარულს და სიხარულს.
_________________________________
[26] - იგულისხმება ცნობილი სწავლული და რიტორი მარიუს ვიქტორინუსი. დაიბადა დაახ. 330 წ. პროკონსულარულ აფრიკაში. დაახლ. 340 წ. რიტორიკის შესასწავლად ჩავიდა რომში, სადაც თავგამოდებით უპირისპირდებოდა ქრისტიანიზმს. მათივე იარაღით რომ ებრძოლა ქრისტიანობის წინააღმდეგ, საფუძვლიანად შეისწავლა საღმრთო წერილი, რამაც შემდგომ გადამწყვეტი ზემოქმედება მოახდინა მისი მსოფლმხედველობის განვითარებაზე: 355 წელს ქრისტეს სჯულზე მოიქცა. გარდაიცვალა დაახლ. 363 წ. ვიქტორინუსის მრავალრიცხოვანი შრომებიდან მხოლოდ ნაწილმა მოაღწია ჩვენს დრომდე - დაკარგულია პლოტინის „ენნეადების“ მისეული თარგმანი, რომლითაც ნეტარი ავგუსტინე გაეცნო დიდი ნეოპლატონიკოსის მოძღვრებას; დაკარგულია მისი გრამატიკული, დიალექტიკური, რიტორიკული და ეგზეგეტიკური თხზულებები. შემოგვრჩა ვიქტორინუსის ორი თეოლოგიური ტრაქტატი: „ღვთაებრივი სიტყვის დაბადებისათვის“ და „არიუსის წინააღმდეგ“, აგრეთვე პავლე მოციქულის სამი ეპისტოლეს (გალატელთა მიმართ, ფილიპელთა მიმართ, ეფესელთა მიმართ) მისეული კომენტარები (იხ. Etienne Gilson, La Phylosophie au Moyen Age, Paris, 1962, p.121-125).
[27] - კოლ. II, 8.
[28] - მათე XI, 25. შდრ. მეშვიდე წიგნის შენ. 130.
[29] - რომში არსებობდა ე.წ. „ძველი ფორუმი“, იულიუს კეისრის ფორუმი. ავგუსტუსის ფორუმი, ვესპასიანე - ხერვას ფორუმი (ე.წ. „გასასვლელი ფორუმი“ – Forum Transmitivum), ტრაიანეს ფორუმი. ზოგიერთი კომენტატორის აზრით, ვიქტორინუსის ქანდაკება ტრაიანეს ფორუმზე უნდა დაედგათ.
[30] - ოსირისი - ძველი ეგვიპტური ღვთაება, ბუნებისა და მკვდართა სამეფოს უფალი. ოსირისის კულტმა ფართო გავრცელება ჰპოვა ეგვიპტეში, და არა მარტო ეგვიპტეში. ბერძნები მას დიონისესთან, პლუტონთან, ჰელიოსთან, ოკეანოსთან და თვით ეროსთანაც კი აიგივებდნენ.
[31] - ვერგილიუსი, „ენეიდა“, VIII, 698 და შმდ... ანუბის - ძველი ეგვიპტური ღვთაება, საიქიოს უფალი, რომელსაც შავი ძაღლისა თუ ტურის სახით გამოსახავდნენ, ან კიდევ კაცის ტანითა და ტურის თავით. ანუბისს თაყვანს სცემდნენ კინოპოლისში, მემფისში, აბიდოსა და დენდერში. ბერძნული წყაროები მას ზოგჯერ კრონოსთან აიგივებდნენ. ნეპტუნი (ბერძენთა პოსეიდონი) - ზღვებისა და მდინარეების ღმერთი. ვენერა (ბერძნ. აფროდიტე) - სიყვარულის ქალღმერთი. მინერვა (ბერძნ. ათენა) - სიბრძნის ქალღმერთი.
[32] -იგულისხმება ახლად ნათელღებული.
[33] - შდრ. მათე XI, 29.
[34] - ფსალმ. 143, 5.
[35] - ბაბილონის შესახებ იხ. მეორე წიგნის შენ. 20.
[36] - შდრ. ფსალმ. 28, 5.
[37] - ლუკა XII, 9; მარკ. VII, 38.
[38] - ლუკა, იქვე.
[39] – „როცა წარმართი დააპირებდა ქრისტიანობა მიეღო, მის მიმართ გარკვეულ წესს ასრულებდნენ: მღვდელი ჯვარს გადასახავდა, ხელთ დაასხამდა, ერთ მწიკვ მარილს მისცემდა და ეტყოდა: მიიღე სიბრძნის მარილი, მშვიდობით რომ შეგიყვანს საუკუნო ცხოვრებაშიო. ამის შემდეგ ის უვკე „კატეხუმენი“ იყო (ბერძნული ზმნიდან „კატეხეო“ – „ზეპირად ვმოძღვრავ“). თუ შემდეგ კატეხუმენი მონათვლასაც მოისურვებდა, ის „თავის სახელს იძლეოდა“, რომელიც დიდმარხვის დამდეგს ნათლისღების მსურველთა სიაში შეჰქონდათ. ნათლისღებას აღდგომის კვირას ასრულებდნენ“. - რუს. თარგმანის შენ. იხ. დასახ. გამოც. გვ. 247.
[40] - ფსალმ. III, 10.
[41] - ფსალმ. 39, 5.
[42] - „აი, ეს „ნათლისღების ფორმულა“, რწმენის ძველი სიმბოლო: „მწამს მამა ღმერთის ყოვლისმძლეობა და იესო ქრისტე, მისი მხოლოდშობილი ძე, მაცხოვარი ჩვენი, სული წმიდისა და ქალწული მარიამის მიერ შობილი. პილატე პონტოელის დროს ჯვარცმული და საფლავად დადებული. ის აღდგა მკვდრეთით მესამე დღეს, ზეცად ამაღლდა და მამის მარჯვნივ ზის: ის მოვა, რათა განიკითხოს ცოცხალნი და მკვდარნი, და სული წმიდა; წმიდა ეკლესია; ცოდვათა მიტევება და ხორცის აღდგომა მკვდრეთით“. - რუს. თარგმანის შენ. იხ. დასახ. გამოც. გვ. 247.
[43] - იგულისხმებიან ვიქტორინუსის მოწაფეები რიტორიკულ სკოლაში.
6. ღმერთო დიდებულო, რატომაა, რომ უფრო მეტად უხარიათ სასომიხდილთ და საზარელი განსაცდელისაგან თავდაღწეულთ სულის ხსნა, ვიდრე იმისა, ვისგანაც მარად განუყრელი იყო სასოება და არც საზარელი განსაცდელი დამუქრებია ოდესმე? აკი შენც, მოწყალეო მამავ ჩვენო, უფრო მეტად შეჰხარი „ერთ მონანულ ცოდვილს, ვიდრე ოთხმოცდაცხრამეტ მართალს, რომელთაც არ სჭირდებათ სინანული“ [44]. და ჩვენც დიდი სიამოვნებით ვისმენთ, რა სიხარულით მოიგდო მწყემსმა მხრებზე თავისი დაკარგული ცხვარი, ან როგორ ხარობდნენ მეზობლები, როდესაც ქალმა შენს საგანძურს დაუბრუნა მის მიერ ნაპოვნი დრაქმა [45]. და როცა „შენს სახლში“ [46] კითხულობენ უმრწემესი ძის ამბავს, სიხარულით ცრემლები გვდის თვალებიდან, რადგანაც იგი „მკვდარი იყო და გაცოცხლდა, დაკარგული იყო და გამოჩნდა“ [47]. დიახ, შენ ხარობ ჩვენში და შენს ანგელოსთა შორის, რომელნიც კურთხეულნი არიან შენი წმიდა სიყვარულით. შენ ხომ მარად უცვლელი ხარ და უკუნითი უკუნისამდე უცვლელადვე შეიცნობ ყოველივე იმას, რაც ცვალებადია და წარმავალი [48].
7. რატომ უხარია სულს უფრო მეტად დაკარგული ნივთის პოვნა, რომელიც მას უყვარდა, ვიდრე მისი მუდმივი ფლობა? ვინ მოსთვლის, რამდენი მაგალითი გვიმოწმებს ამას, რამდენი რამ გვიდასტურებს, რომ ეს ასეა. გამარჯვებული იმპერატორი ტრიუმფსა [49] მართავს. რომ არ ებრძოლა, ვერ გაიმარჯვებდა, და რაც უფრო დიდი განსაცდელი ემუქრებოდა ბრძოლის ველზე, მით უფრო საამოა ტრიუმფი. გრიგალი თავის ნებაზე ათამაშებს მეზღვაურებს და ზღვაში დანთქმას უქადის ხომალდს; შიშისაგან ფერმიხდილნი გულის კანკალით ელიან სიკვდილს, მაგრამ ანაზდეულად ცხრება ქარი, მშვიდდება ზღვა და ხალხი ცას ეწევა სიხარულჲთ, რომელიც მით უფრო დიდია, რაც უფრო საზარელი იყო შიში. თქვენი ახლობელი ავადაა; მისი მაჯისცემა სასიკეთოს არას გიქადით; ჭირისუფლებს ისე მწარედ უკვნესის გული, რომ თვითონაც სნეულსა ჰგვანან; მაგრამ, აი, ავადმყოფმა მოიკეთა და სააქაოსაკენ იბრუნა პირი, თუმცა ჯერ კიდევ არ შეუძლია სიარული; მიუხედავად ამისა, ყველა გულშემატკივარს უფრო დიდი სიხარული ეუფლება, ვიდრე ხარობდნენ მაშინ, როცა ის არხეინად დასეირნობდა, ჯანმრთელი და საღსალამათი. თუმცა მარტოოდენ ანაზდეული და ჩვენდა უნებურად თავს დატეხილი უბედურებანი როდი გვაგრძნობინებენ, რაოდენ საამოა ამქვეყნიური სიკეთით ტკბობა: ხალხი ზოგჯერ განზრახ იკლებს სიამოვნებას, რათა ამ გზით უკეთ შეიტკბოს, რაც საამოა. რა სიამოვნებას მოგვანიჭებს სასმელ-საჭმელი, თუკი არც შიმშილით აგვწვია კუჭი და არც წყურვილი განგვიცდია? ლოთები ხარბად შეექცევიან მლაშე შეჭამანდს, რათა უფრო მეტად მოსწყურდეთ და შემდეგ ღვინის სმით დაიცხრონ წყურვილი. დანიშნულ სასძლოსაც მაშინვე როდი გაატანენ საქმროს, რადგანაც მას უბადრუკ ძღვნად მოეჩვენება თავისი სატრფო, თუკი მასზე მეოცნებეს დიდხანს არ უოხრია და არც თეთრად უთენებია ღამეები.
8. იგივე ითქმის ბილწსა თუ ამაზრზენ, ნებადართულსა და სჯულიერ სიხარულზე, წმინდა თუ უანგარო მეგობრობასა და იმის თაობაზედ, ვინც „მკვდარი იყო და გაცოცხლდა, დაკარგული იყო და გამოჩნდა“ [50]: დიდ სიხარულს ყოველთვის წინ უსწრებს კიდევ უფრო დიდი მწუხარება.
რატომაა ასე, უფალო ღმერთო ჩემო? შენ ხომ შენივე თავისთვის მარადიული სიხარული ხარ, და ისინიც, ვინც გარს გახვევიან [51], მარადის ხარობენ შენში. რატომ ენაცვლებიან ერთმანეთს ამ საწუთროში სიდუხჭირე და სიჭარბე, თანხმობა და უთანხმოება? ან იქნებ ესაა გრძნობადი სამყაროს კანონი, რომელიც შენ დაუდგინე მას, როცა ზესკნელიდან ქვესკნელამდე, ჟამთა დასაბამიდან დასასრულამდე, ანგელოსიდან მატლამდე, პირველი მოძრაობიდან უკანასკნელ ამოსუნთქვამდე, შენი მართალი საქმით ყველა ქმნილებას მიუჩინე მისი ადგილი, მიუზომე მისი დრო, არგუნე მისი კუთვნილი სიკეთე და მიაგე მისი წილი პატივი. ოჰ, რარიგ მაღალი ხარ „მაღალთა შინა“ და როადენ ღრმა - უფსკრულთ სიღრმეში! არსად მიდიხარ, და მაინც რა გაჭირვებით გიბრუნდებით!
_________________________________
[44] - ლუკა XV, 4; 7.
[45] - ლუკა XV, 8-9.
[46] - ფსალმ. 25, 8.
[47] - ლუკა XV, II, 32.
[48] - შდრ. „აღსარებანი“, წიგნი მეცამეტე, XVI, 19.
[49] - ტრიუმფი - ზეიმი, რომელსაც მადლიერი რომი უმართავდა ბრძოლის ველზე გამარჯვებულ მხედართმთავარს, - ჩვეულებრივ, დიქტატორს, კონსულსა და პრეტორს, იმპერიის ეპოქაში კი - იმპერატორს.
[50] - ლუკა XV, 32.
[51] - იგულისხმებიან ანგელოსები.
9. მაშ, აღიძარ, უფალო, გაგვაღვიძე და გვიხმე, დაგვდაგე და აგვიტაცე, აგვაგიზგიზე და შენი სიტკბოება გვაკმიე, რათა შეგიყვაროთ და შეგივრდეთ. განა ცოტანი გიბრუნდებიან, ვიქტორინუსის მსგავსად, ჯოჯოხეთური ქვესკნელის უკუნეთიდან? გიახლოვდებიან და გარს ეფინებათ ნათელი [52], რომლის წყალობითაც „იძენენ ხელმწიფებას ღმრთის შვილებად იწოდებოდნენ“ [53]. მაგრამ თუ ნაკლებად ცნობილნი არიან, ვინც კარგად იცნობს მათ, ნაკლებად ხარობს მათი ნაცნობობით. ხოლო როცა მრავალნი ხარობენ ერთად, თვითოეულის სიხარული გაცილებით უფრო სრულია: რადგანაც ერთი მეორეს აღანთებს და ააბრიალებს. ეგეც არ იყოს, მრავალთათვიც ცნობილნი არა მარტო მწედ და მეოხად ევლინებიან თავიანთ მიმდევართ, არამედ წინაც მიუძღვიან მათ ხსნისაკენ მიმავალ გზაზე. აი, რატომაა, რომ უფრო მეტად ხარობენ თვით მათი წინამორბედნი, რადგანაც მარტოოდენ მათ გამო როდი ხარობენ.
ნუმც მოვსწრებივარ, რომ შენს სასუფეველში მდიდრებს უმალ იღებდნენ, ვიდრე ღარიბებს [54], ხოლო კეთილშობილებს - მდაბიორებზე უწინარეს, რადგანაც შენ „გამოარჩიე შლეგნი ამა ქვეყნისანი, რათა არცხვინო ბრძენნი, და უძლურნი ამა ქვეყნისანი, რათა არცხვინო ძლიერნი“ [55]. და მაინც, ამ „უმცირესმა შენს მოციქულთა შორის“ [56], ვისი პირითაც გახმიანდა შენი სიტყვები, არჩია სავლედ კი არ წოდებულიყო, როგორც უწინ, არამედ პავლედ, დიადი გამარჯვების აღსანიშნავად: ამ მეომარმა სძლია პროკონსულ პავლეს ამპარტავნება, ქრისტეს მსუბუქი უღელი დაადგა ქედზე და, ამრიგად, დიადი მეფის ქვეშევრდომად აქცია იგი [57]. მტერი უფრო სასტიკად მარცხდება მის მიერ, ვინც უფრო მტკიცედ ეპყრა ხელთ, და ვისი მეშვეობითაც ეპყრა მრავალი. მას უფრო მტკცედ უპყრია ხელთ ძლიერნი ამა ქვეყნისანი, მათი დიდგვაროვნების მეოხებით, და ასევე უპყრია ხელთ მრავალნი ძლიერთა გავლენის წყალობით [58]. რარიგ მადლიერნი უნდა ყოფილიყვნენ მორწმუნენი ვიქტორინუსისა, ვის გულსაც, როგორც შეუვალ ციხე-სიმაგრეს, ფლობდა ეშმაკი [59], და ვისი ენაც, როგორც ბასრი მახვილი, უწყალოდ მუსრავდა მრავალს. სავსებით სამართლიანად ხარობდნენ შენი ძენი, რადგანაც მეუფემ ჩვენმა შებოჭა ძლიერი; მტრის ხელიდან იქნა გამოგლეჯილი, ხოლო შემდეგ - შენს სადიდებლად გამზადებული, მისი ჭურჭელი, „უფლისათვის კეთილსასურველი, და ყოველი კეთილი საქმისათვის სახმარი“ [60].
_________________________________
[52] - შდრ. იოანე I, 9.
[53] - იოანე I, 12.
[54] - შდრ. იაკ. II, 1-9.
[55] - I კორ. I, 27-28.
[56] - I კორ. XV, 9. იგულისხმება პავლე მოციქული.
[57] - იხ. მოციქ. საქმენი, XIII, 7-12.
[58] - „ეს მოსაზრებანი გვიჩვენებენ, რომ ქრისტიანობამ ძალიან ადრე მიმართა თავისი პროზელიტიზმი მაღალი წოდებისაკენ. ქრისტეს სჯულზე ჯერ კიდევ პირველ საუკუნეში მოიქცა მრავალი არისტოკრატი, მაგრამ მათმა რიცხვმა განსაკუთრებით იმატა იმპერატორ კომოდუსის (180-192 წ.) დროს. თვით იმპერატორის სასახლეშიც კი შეხვდებოდით გაქრისტიანებულ კარისკაცებს. ფაქტებს თავი მოუყარა პარნაკმა („Die Mission und Ausbreitung des Christianismus“, 1915, T.II, S.30-47). - პიერ დე ლაბრიოლის შენიშვნა; იხ. დასახ. გამოც. ტ.I, გვ.183.
[59] - დედანში - diabolus: წარმართული ღმერთები ქრისტიანობის მიერ ეშმაკებთან იქნენ გაიგივებულნი.
[60] - II ტიმ. II, 21.
10. როცა სიმპლიციანუსმა, შენმა მსახურმა, ეს მიამბო ვიქტორინუსზე, მისი მიბაძვის სურვილით აღვნითე: სიმპლიციანუსის მიზანიც, რა თქმა უნდა, მხოლოდ ეს იყო. იქვე დასძინა, რომ იმპერატორ იუალიანეს დროს გამოქვეყნებული კანონი გრამატიკის და რიტორიკის სწავლებას უკრძალავდა ქრისტიანებს [61]; როცა ზემოხსენებული კანონი მასაც შეეხო, ვიქტორინუსმა ამჯობინა საბოლოოდ მიეტოვებინა ფუჭსიტყვაობის ეს სკოლა, და არა შენი სიტყვა, რომელიც „მჭევრმეტყველების უნარს ანიჭებს ჩვილთა ენას“ [62]. ამიტომაც იყო, რომ მე უფრო ბედნიერ კაცად მომეჩვენა იგი, ვიდრე მამაკაცად, რაკიღა ხელსაყრელი შემთხვევა ჰპოვა შენთვის მოეძღვნა მთელი სიცოცხლე. მეც ხომ ამისთვის ვგმინავდი, ჩემივე საკუთარი ნების ბორკილით გათანგული. ჩემი ნება მტერს ეპყრა ხელთ, რომელმაც მისგან გამოჭედა ჯაჭვი და ქედზე დამადო. უკეთური ნებისაგან დასაბამს იღებს ბილწი გულისთქმა; გულისთქმის მონა კი ჩვეულებად აქცევს მას. ხოლო ჩვეულების მონობით ჩვეულება აუცილებლობად იქცევა [63]. ამ ურთიერთგადაჭდობილი რგოლებით ვიყავი შეკრული ჩემი სასტიკი მონობის [64] მიერ (ამიტომაც ვახსენე წეღან ჯაჭვი). ხოლო ახალი ნება, რომელიც ის-ის იყო ისახებოდა ჩემში და რომელსაც სურდა, უფალო, შენივე გულისთვის თაყვანი მეცა შენთვის და მხოლოდ შენით ვყოფილიყავ ნუგეშცემული, - ჯერ კიდევ უმწეო იყო საიმისოდ, რომ დაეთრგუნა ძველი ნება, ძვალ-რბილში რომ მქონდა გამჯდარი. ასე რომ, ჩემი ორი ნება - ძველი და ახალი, ხორციელი და სულიერი - ერთმანეთს ებრძოდა და ამ ბრძოლაში ირღვეოდა მთლიანობა ჩემი სულისა [65].
11. მე მესმოდა, რომ თვითონვე ვმოწმობდი იმას, რაზედაც წამეკითხა: „ხორცს სულის საპირისპიროდ სურს, და სულს - ხორცის საპირისპიროდ“ [66]. მე ერთითაც ვცხოვრობდი და მეორითაც, მაგრამ უფრო იმით ვცხოვრობდი, რაც მოსაწონად მიმაჩნდა ჩემში, ვიდრე იმით, რაც არ მომწონდა. ამ მხრივ, მე არც კი ვიყავი მე, რადგანაც უმეტეწილად იძულებით ვითმენდი იმას, რაც არ მომწონდა, ვიდრე ჩემი საკუთარი ნება-სურვილით. და მაინც, ჩემს არსებაში ღრმად ფესვგადგმული ჩვეულება გადაულახავ დაბრკოლებად მეღობებოდა წინ, რაკიღა ჩემივე ნებით მივედი იქ, სადაც არ მინდოდა მისვლა [67]. ვის შეუძლია, ან ვისა აქვს იმის უფლება, რომ წინ აღუდგეს სამართლიან მსჯავრს, რომელიც თავს ატყდება ცოდვილს? მე უკვე ვეღარ ვიმართლებდი თავს იმით, რასაც ადრე ფარივით ვიშველიებდი: „თუ ამ ქვეყანას არ განვუდგები, რათა შენ გემსახურო, მხოლოდ იმიტომ, რომ ჭეშმარიტება ჯერ კიდევ არ შემიცვნია-მეთქი“, - რადგანაც უკვე ნათელი წარმოდგენა მქონდა მასზე. მიწას მიჯაჭვული უარვყოფდი იმას, რომ შენი მხედარი გავმხდარიყავი, და ისევე ვუფრთხოდი ყოველგვარი ტვირთისაგან განთავისუფლებას, როგორც თვით ტვირთის სიმძიმისა უნდა მშინებოდა [68].
12. საერო ცხოვრების ტვირთი ისეთი მსუბუქი იყო, რომ სიზმარში მეგონა თავი. შენზე ფიქრი იმ კაცის მცდელობას ჰყავდა, გამოღვიძება რომ სურს, მაგრამ ღრმა ძილით ძლეული ხელახლა ინთქმება მასში. ვინ იქნება, სულ მუდამ ძილი რომ სურდეს? - საყოველთაო და საღი განსჯით, ღვიძილი უმჯობესია, - მაგრამ კაცი მაინც ძნელად ელევა ძილს: ასოები დამძიმებია, ძილიც საამო როდია მისთვის, მაგრამ მაინც განაგრძობს თვლემას, თუმცა დიდი ხანია ადგომის დროა. მეც ასევე დაბეჯითებით ვიცოდი, რომ უმჯობესია შენი სიყვარულისთვის მიმეძღვნა თავი, ვიდრე კვლავაც ჩემი გულისთქმის მონა-მორჩილი ვყოფილიყავი. პირველი მხიბლავდა და მატყვევებდა, მეორე კი მიყვარდა და ხელ-ფეხს მიკრავდა. ვერაფერს ვიტყოდი შენი სიტყვების პასუხად: „გაიღვიძე, მძინარევ; აღსდეგ მკვდრეთით, და ქრისტე ნათელს გფენს შენ“ [69]. ყველგან თვალნათლივ მივლენდი შენი სიტყვების ჭეშმარიტებას, მაგრამ ამ ჭეშმარიტებით ძლეულს საპასუხო არა მქონდა რა, და მხოლოდ უმწეოდ ვლუღლუღებდი: „ახლავე“, „ამ წუთას“, „ცოტაც მაცალე“, მაგრამ ეს „ახლავე“ და „ამ წუთას“ სულაც არ ნიშნავდა რაიმე განსაზღვრულ ჟამს, ხოლოდ „ცოტაც მაცალე“ უსაშველოდ აჭიანურებდა დროს. ამაოდ ვტკბებოდი „შენი სჯულით, შინაგანი კაცისამებრ“ [70], მაშინ როდესაც „ჩემს ასოებში სხვა სჯულს ვხედავდი, რომელიც ეურჩებოდა ჩემი გონების სჯულს, და იმ ცოდვილი სჯულის ტყვედ მხდიდა, რომელიც იყო ჩემს ასოებში“ [71]. ხოლო ეს „ცოდვილი სჯული“ ძალაა და მეუფება ჩვეულებისა, რომელსაც მტკიცედ უპყრია ხელთ და თავის ნებაზე ათამაშებს სულს, თვით მისდა უნებურად; ახია მასზე, რაკიღა თავისი ნებით იქცა ამ ჩვეულების ნადავლად. ვინღა დამიხსნის უბედურს „სიკვდილის ამ სხეულისაგან“ [72], თუ არა შენი მადლი, რომელსაც გვანიჭებ უფლის ჩვენის - იესო ქრისტეს მეოხებით?
_________________________________
[61] - იგულისხმება იმპერატორი იულიანე განდგომილი (აპოსტატა; 361-363 წ.), რომელმაც უარყო ქრისტიანობა და კვლავ აღადგინა წარმართობა... ხსენებული კანონი 362 წელს გამოქვეყნდა.
[62] - სიბრძნე სოლომ. X, 21.
[63] - ეს სხარტი და ექსპრესული ფორმულა ადამიანის ფსიქიკაში ავტორის ღრმა წვდომაზე მეტყველებს.
[64] - ასეთია ცოდვასა და ბოროტ ჩვეულებას დამონებული ადამიანის მდგომარეობა. „სასტიკ მონობას“ უპირისპირდება „თავისუფალი მონობა“, როცა „მსახურებას აუცილებლობა კი არ გვაიძულებს, არამედ სიყვარული“ („ფსალმუნებისათვის“, 99,18).
[65] - შდრ. პასკალი, „ცოდვილის მოქცევისათვის“: „პირველი, რასაც ღმერთი შთააგონებს სულს, რომელსაც იმის ღირსად მიიჩნევს, რომ თავისი დაფარული არსის გამოცხადებით შესძრას, ესაა ყოვლად უჩვეულო შემეცნება და უჩვეულო ხედვა, რომლითაც სული სრულიად ახლებურად ჭვრეტს საგნებს.
ეს ახლად მოვლენილი ნათელი აძრწუნებს და უცნაური ძალით აშფოთებს მთელს მის არსებას; და ეს ძრწოლა, ეს შეშფოთება აშკარად ჩრდილავს იმ სიმშვიდეს და აუმღვრევლობას, რასაც აქამდე ანიჭებდა მისთვის ესოდენ სანუკვარი საგნების ჭვრეტა.
მას აღარ ძალუძს მშვიდად დატკბეს ყოველივე იმით, რაც აქამდე ასე ხიბლავდა. მუდმივი ეჭვი ამღვრევს ამ ტკბობას, და ეს შინაგანი ხედვა მთლიანად აქარწყლებს მისთვის ჩვეულ სიტკბოებას, მოგვრილს იმ სანუკვარი საგნების ჭვრეტით, რომლებშიაც ესოდენი თავდავიწყებით ინთქმებოდა და ესოდენ სრულად ითქვიფებოდა მისი გულის მთელი სინაზე.
მაგრამ ის ღვთისმოსაობაში კიდევ უფრო მეტ სიმწარეს ხედავს, ვიდრე ამა სოფლის ამაოებაში. ერთის მხრივ, ხილულ საგანთა ხიბლი უფრო მეტად სძრავს და აღელვებს, ვიდრე სასოება უხილავ საგანთა მიმართ, ხოლო მეორეს მხრივ, უხილავ საგანთა უცვლელობა უფრო გულისშემძვრელად მოქმედებს მასზე, ვიდრე ხილულთა ამაოება. და ასე, ამ ორი გრძნობის ჭიდილი იწვევს მის გულაყრილობას და გულაცრუებას, რაც დასაბამს აძლევს სრულ ქაოსს და უწესრიგობას; ესაა მის არსებაში ღრმად ფესვგადგმული ძველი შთაბეჭდილებების, ძველი გრძნობებისა და ახალ განცდათა სამკვდრო-სასიცოცხლო ბრძოლის შედეგი“ (ბლეზ პასკალი, აზრები, ფრანგულიდან თარგმნა, წინასიტყვაობა და შენიშვნები დაურტო ბ.ბრეგვაძემ, თბ. 1981, გვ.21).
[66] - გალ. V, 17.
[67] - შდრ. რომ. VII, 19-20.
[68] - შდრ. ტიმ. II, 4.
[69] - ეფეს. V, 14.
[70] - რომ. VII, 22.
[71] - რომ. VII, 23.
[72] - რომ. VII, 24.
13. აღსარებას გეუბნები, უფალო, მწევ ჩემო და მხსნელო ჩემო; აღსარებას გეუბნები და იმასაც ვიტყვი, თუ როგორ დამიხსენ ხორციელ გულისთქმათა დამთრგუნველი ხუნდებისა და ამქვეყნიურ საქმეთა მონობისაგან.
მე კვლავ ჩემი ჩვეულებრივი ცხოვრებით ვცხოვრობდი, მაგრამ ჩემი მღელვარება კვლავაც იზრდებოდა. დღენიადაგ ვჭმუნავდი შენს გამო და შენს ეკლესიაშიც დავდიოდი, რამდენადაც ამის საშუალებას მაძლევდნენ ჩემი საქმენი, რომელთა სიმძიმითაც ქანცგაწყვეტილი ვგმინავდი. ჩემთან იყო ალიპიუსი, რომელიც უკვე აღარ ასრულებდა იურისკონსულის მოვალეობას, რასაც თავი დააღწია მას შემდეგ, რაც უკვე მესამედ იყო ასესორად [73]. მოთმინებით უცდიდა მუშტარს, ვისთვისაც შეეძლო მიეყიდა თავისი რჩევა, როგორც მე ვყიდიდი მჭევრმეტყველების ხელოვნებას (თუკი დავუშვებთ, რომ შეიძლება ვინმეს ასწავლო იგი). ნებრიდიუსიც დაჰყვა ჩვენს მეგობრულ თხოვნას და თანაშემწედ დაუდგა ჩვენს გულითად მეგობარს, მედიოლანელ ვერეკუნდუსს, რომელიც გრამატიკოსი იყო და გულით უნდოდა ერთ-ერთი ჩვენგანი აეყვანა ერთგულ თანაშემწედ, რომელიც ძალიან სჭირდებოდა და, რაკი ჩვენი მეგობარი იყო, უფლებაც ჰქონდა ჩვენთვის მოეთხოვა იგი. ნებრიდიუსი გამორჩენის სურვილმა როდი მიიყვანა მასთან (გაცილებით მეტს მიაღწევდა, დამოუკიდებლად რომ დაეწყო მასწავლებლობა): არა, ამ უსათნოესმა და უსათუთესმა მეგობარმა კეთილმოსურნეობის გამო ვალდებულად ჩათვალა თავი და არ უგულებელყო ჩვენი თხოვნა. ახალ ადგილას ძალზე კეთილგონივრულად იქცეოდა: თავს არიდებდა სახელის მოხვეჭას „ამა ქვეყნის ძლიერთა“ შორის და, ამრიგად, გაურბოდა სულის ყოველგვარ მღელვარებას; ის მხოლოდ სულიერ თავისუფლებას მიელტვოდა და ცდილობდა რაც შეიძლება მეტი დრო გამოენახა კვლევა-ძიებისა თუ წიგნების კითხვისათვის და ბრძნული საუბრის მოსასმენად.
14. ერთ მშვენიერ დღეს - ახლა ვეღარ ვიხსენებ, რატომ არ იყო ნებრიდიუსი ჩვენთან, - მე და ალიპიუსს ვინმე პონტიციანუსი გვეწვია, ჩვენი თანამემამულე, რადგანაც ისიც აფრიკელი იყო, ხოლო ამჟამად დიდი გავლენით სარგებლობდა სასახლის კარზე. არ მხსოვს, რა საქმე ჰქონდა ჩვენთან. სასაუბროდ დავსხედით. შემთხვევით თვალი მოჰკრა წიგნს, რომელიც ჩვენს წინ მდგარ სათამაშო მაგიდაზე იდო; აიღო, გადაფურცლა და პავლე მოციქულის ეპისტოლენი შერჩა ხელში, თუმცა, ალბათ, ეგონა, რომ მჭევრმეტყველების სახელმძღვანელო იქნებოდა, რომელიც უკვე ყელში მქონდა ამოსული. გაიღიმა, გაოცებულმა შემომხედა და მომილოცა, რო სხვა კი არა, სწორედ ეს წიგნი მედო მაგიდაზე. ჭეშმარიტი ქრისტიანი იყო და მრავალგზის განრთხმულა შენს წინაშე, ღმერთო ჩვენო, როცა ხშირად დიდხანს ლოცულობდა ეკლესიაში.
როცა ვუთხარი, ამჟამად ყველაზე ხშირად საღმრთო წერილს ვკითხულობ-მეთქი, ანტონზე, ამ ეგვიპტელ ბერზე, ჩამოგვიგდო სიტყვა, ვისი სახელიც სიწმინდის შარავანდედით იყო მოსილი შენს მსახურთა თვალში, ჩვენთვის კი მხოლოდ იმ წუთას გახდა ცნობილი [74]. ეს რომ გაიგო, პონტიციანუსმა კვლავ ანტონ ეგვიპტელზე განაგრძო საუბარი; გატაცებით გვაცნობდა ამ საოცარ კაცს, რომელიც სრულიად უცნობი იყო ჩვენთვის, და უკვირდა, რომ დღემდე არაფერი გვსმენოდა მასზე. გაოგნებული დავრჩით: თურმე ნუ იტყვით და, აგერ აქვე, თითქმის ჩვენს დროში, ეჭვშეურევლად დადსტურებულა შენი მრავალი სასწაული, უფალო, ჭეშმარიტი რწმენით აღსრულებული კათოლიკე ეკლესიაში. ყველას გვიკვირდა: ჩვენ - სიდიადე ამ უჩვეულო ამბებისა, პონტიციანუსს კი - ის, რომ პირველად ვისმენდით ამას.
15. ამის შემდეგ მონასტერთა სიმრავლესა და ბერ-მონაზონთა ზნე-ჩვეულებებზე ჩამოაგდო სიტყვა, ზნე-ჩვეულებებზე, შენს კეთილსურნელებას რომ აფრქვევენ; ილაპარაკა განდეგილებით სავსე უდაბნოებზედაც, რომელთა შესახებაც დღემდე არაფერი ვიცოდით. თვით მედიოლანუმშიც, ქალაქის გალავანს გარეთ ყოფილა მონასტერი, სავსე კეთილ ძმათა კრებულით [75], რომელთაც ამბროსი მფარველობდა თურმე (ესეც პირველად გავიგეთ). პონტიციანუსი განაგრძობდა ლაპარაკს, ჩვენ კი, სმენად ქცეულნი, ვდუმდით. მერე სხვა ამბავიც მოგვიყვა: ერთხელ ტრევერიში [76], ნაშუადღევს, როცა იმპერატორი საცირკო სანახაობის ყურებით იყო გართული, სამ ამხანაგთან ერთად ქალაქგარეთ მდებარე ბაღში გასულა სასეირნოდ. ისა და მისი ერთ-ერთი ამხანაგი დანარჩენ ორს დაშორებიან: ერთი ერთ მხარეს წასულა, ორიც - მეორეს. სეირნობისას ეს მეორე წყვილი ერთ ქოხს წასწყდომია, სადაც შენი მსახურნი ცხოვრობდნენ, - „გლახაკნი სულითა“, რომელთაც უნდა დაიმკვიდრონ „ცათა სასუფეველი“ [77]. იქ უნახავთ წიგნი, რომელშიაც წმინდა ანტონის ცხოვრება ყოფილა აღწერილი [78]. ერთ მათგანს გადაუშლია წიგნი და კითხვას შესდგომია: კითხულობდა, უკვირდა და უჩვეულოდ აღგზნებულს თანდათანობით ეუფლებოდა იმის სურვილი, რომ თვითონაც ამნაირი ცხოვრებით ეცხოვრა, მიეტოვებინა საერო სამსახური და შენი მსახური გამხდარიყო, უფალო. ორივენი ხომ იმპერატორის მცველები იყვნენ. და, აი, ანაზდად, წმინდა სიყვარულით აღსავსემ, საღვთისმოსაო კრძალვით აღძრულმა და თავის თავზე განრისხებულმა მეგობარს მიაპყრო მზერა და წამოიძახა: „მითხარი, გეთაყვა, რას მოველით ჩვენი ამდენი შრომის სანაცვლოდ? ანდა რას ვეძებთ? რისთვის ვმსახურობთ? რისი იმედი უნდა გვქონდეს სასახლის კარზე? მხოლოდ იმისა, რომ „იმპერატორის მეგობრებად“ [79] ვიწოდებოდეთ? მაგრამ თვით ამ შემთხვევაშიაც კი რამდენი ხიფათი და განსაცდელი გველის! ამდენი ფათერაკი გამოვლო და უფრო დიდ ფათერაკში ჩაიგდო თავი?! ან კი როდის მივაღწევთ ამნარი მდგომარეობას? ღვთის მეგობარი კი, თუ მოვინდომებ, შემიძლია ამ წამსვე გავხდე“.
ესა თქვა და ახალ ცხოვრებაში დაბადების ტკივილებით გაწამებულმა კვლავ წიგნში ჩარგო თავი: კითხულობდა და უჩვეულო ცვლილებას განიცდიდა მისი გული, რასაც მხოლოდ შენ ხედავდი, უფალო; ცდილობდა განდგომოდა საწუთროს, რაც მალე გამჟღავნდა კიდეც. წიგნის კითხვაში ჩაფლულმა და უჩვეულო მღელვარებით მოცულმა საბოლოოდ განსაზღვრა და გადაწყვიტა, რა იყო უკეთესი; ის უკვე შენი გახდა, უფალო, და თავის მეგობარს უთხრა: „ამიერიდან სამუდამოდ ვივიწყებ ჩვენს უწინდელ იმედს; აი, ამ წუთს და ამ ადგილას გადავწყვიტე ღმერთს ვემსახურო. თუ არ მომბაძავ, ხელს მაინც ნუ შემიშლი“. მანაც მიუგო: ამნაირი საზღაურისა და სამსახურისთვის შენი ერთული მეგობარი ვიქნებიო. ისინი უკვე შენ გეკუთვნოდნენ და ოცნებაში მათთვის ხელსაყრელ ფასად აგებდნენ სულის ხსნის კოშკს; მიატოვეს ყველაფერი, რომ შენს კეთილ კვალს შესდგომოდნენ [80].
ამასობაში კი პონტიციანუსი თავის თანმხლებთან ერთად ბაღის მეორე მხარეს დასეირნობდა. თავიანთი ამხანაგების ძებნაში იმავე ქოხს მიადგნენ, სადაც ნახეს ისინი და უთხრეს, უკან დაბრუნების დროაო, რადგანაც დღე იწურებოდა. ამხანაგებმა თავიანთი გადაწყვეტილება გაანდეს და ისიც აუწყეს, თუ რამ აღუძრათ და განუმტკიცათ ამის სურვილი; თანაც სთხოვეს, თუ არ შემოგვიერთდებით, ჩვენსას მაინც ნუ გადაგვათქმევინებთო. პონტიციანუსმა და მისმა თანმხლებმა არ გაიზიარეს თავიანთი ამხანაგის გადაწყვეტილება, თუმცა თავიანთი თავი კი გამოიტირეს. მოწიწებით მიულოცეს მეგობრებს ახალი ცხოვრების დაწყება და მათ ლოცვა-ვედრებას მიანდეს თავი. შემდეგ ამქვეყნიური საზრუნავით გულდამძიმებულებმა სასახლისაკენ გასწიეს, ის ორნი კი, ზეცის მიმართ მოდრეკილი გულით, ქოხში დარჩნენ. თუმცა ორივე დანიშნული იყო: თავიანთი საქმროების გადაწყვეტილება რომ გაიგეს, უფალო, საპატარძლოებმაც მოგიძღვნეს თავიანთი ქალწულება.
_________________________________
[73] - ასესორი - იურისკონსული, ოფიციალური პირების თანაშემწე იურიდიულ საკითხებში.
[74] - იგულისხმება წმ. ანტონი დიდი (251-356 წ.), სამონასტრო ცხოვრების ფუძემდებელი.
[75] - „მე მინახავს წმიდათა სავანე მედიოლანუმში; ისინი ცოტანი როდი იყვნენ, ხოლო მათ სათავეში იდგა ერთადერთი მღვდელი, კაცი სწავლული და წარჩინებული“ (ნეტარი ავგუსტინე, „კათოლიკე ეკლესიის სხვაობისათვის“, 32-33).
[76] - ტრევერი (დღევანდელი პრუსიის ქალაქი ტრირი) - რომისა და ბიზანტიის იმპერატორების ადგილსამყოფელი გერმანიაში, იმპერატორებისა, რომლებიც რაინის არმიას სარდლობდნენ (სხვადასხვა დროს აქ ყოფილან იულიუს კეისარი, ავგუსტუსი, მაქსიმიანე, კონსტანტინე ქლორუს, კონსტანტინე I, კონსტანტინე I, ვალენტინიანე I, ვალენტი, გრაციანე, ვალენტინიანე II, მაქსიმე, თეოდოსი). ამ გარემოებამ განაპირობა ტრევერის სწრაფი ზრდა და აყვავება. პოეტი დეციმუს მაგნიუს ავზონიუსი (გარდ. დაახლ. 295 წ.), იმპერატორ გრაციანეს მასწავლებელი, რომელიც ერთხანს ცხოვრობდა ტრევერიში, მას „იმპერიის მეორე სატახტო ქალაქს“ უწოდებდა. რომის იმპერიის დამხობის შემდეგ ტრევერი პირწმინდად გაძარცვეს და დაანგრიეს ბარბაროსებმა (ალამასები, ფრანკები, ვანდალები, ჰუნები).
[77] - მათე V, 3.
[78] - წმ. ანტონის (იხ. აქვე, შენ. 74) ცხოვრება დიდი მეუდაბნოის სიკვდილიდან დაახლოებით ერთი წლის შემდეგ (357 წ.) დაუწერია წმ. ათანასეს, ვისი თხზულებაც მეოთხედი საუკუნის შემდეგ ლათინურად უთარგმნია ევაგრე ანტიოქიელს.
[79] - იგულისხმება იმპერატორთან დაახლოებულ სენატორთა თუ მხედართა წოდების წარმომადგენელთა ვიწრო წრე; ეს იყო ერთგვარი „მრჩეველთა საბჭო“, რომლის სხდომებზეც განიხილავდნენ უმნიშვნელოვანეს სახელმწიფოებრივ საკითხებს.
[80] - შდრ. ლუკა XIV, 28.
16. ამას გვიყვებოდა პონტიციანუსი, შენ კი, უფალო, ვიდრე ის ლაპრაკობდა, ჩემი თავისკენ მიმაქცევინე მზერა, მაიძულე, საკუთარ ზურგს ამოფარებულს მიმეტოვებინა ჩემი სამალავი, სადაც მშვიდად მოვკალათებულიყავი და ვერ ვბედავდი ჩემი თავისთვის გამესწორებინა თვალი. შენ დამაყენე საკუთარი თავის პირისპირ, რათა დამენახა ჩემი სიმახინჯე და სიბილწე, ჩემი უბადრუკობა, ჩემი მწიკლოვანება და წყლულება. მეც დავინახე და შევძრწუნდი, მაგრამ გასაქცევი გზა მოჭრილი მქონდა. ვცდილობდი თვალი ამერიდებინა ჩემი თავისთვის, მაგრამ პონტიციანუსი იქვე იყო თავისი ნაამბობითურთ, ასე რომ, კვლავ ჩემივე თავის პირისპირ მაყენებდი, უფალო, და მაიძულებდი თვალმოუშორებლივ მეცქირა მისთვის: „შეხედე შენს უსამართლობას და შეიზიზღე იგი“. მე რა ხანია ვიცოდი ჩემი უკეთურება, მაგრამ განზრახ ვხუჭავდი თვალს და ვცდილობდი დამევიწყებინა იგი [81].
17. რაც უფრო გულმხურვალედ მიყვარდა ისინი, ვისზედაც მსმენოდა, რომ ცხოველმყოფელი გზნებით აღძრულთ მთლიანად მოგიძღვნეს თავი განსაკურნავად, მით უფრო მძაფრად მძულდა, მათთან შედარებით, ჩემი თავი. რამდენმა წყალმა ჩაიარა მას შემდეგ (თორმეტი წელი მაინც იქნება), რაც ციცერონის „ჰორტენზიუსმა“ ცხრამეტი წლის ჭაბუკს სიბრძნის სიყვარული აღმიგზნო გულში [82], მაგრამ საბოლოოდ მაინც ვერ შევიძულე ამქვეყნიური ბედნიერება და ვცდილობდი სამერმისოდ გადამედო ძიება იმ სიკეთისა, რომლის არა მარტო მიკვლევა, მარტოოდენ ძიებაც კი ათასწილ სჯობს ამა ქვეყნის ყველა საუნჯეს, ყველა სამეფოს თუ სიტკბოებას, რომელიც თითქოს მზადაა ყოველ წამს მიგვცეს ხორციელი განცხრომის ზვირთებს. ოჰ, რა უბადრუკი ვიყავი სიჭაბუკისას, მეტადრე სიჭაბუკის გარიჟრაჟზე, უმანკოებასაც კი გთხოვდი და გევედრებოდი: მომეც უმანკოება და კრძალულება, მაგრამ არა ახლავე-მეთქი. თითქოს მეშინოდა, მაშინვე არ შეგესმინა ჩემი ვედრება და არ განგეკურნა უკეთური გულისთქმა ჩემი [83]: მერჩია კი არ ჩამეხშო, არამედ დამეცხრო იგი. ასე ვიდოდი მკრეხელური ცრურწმენის „მრუდე გზებით“ [84], მაგრამ იმიტომ კი არა, რომ დარწმუნებული ვიყავი მის სისწორეში: მე მას თითქოს ვამჯობინებდი სხვა მოძღვრებებს, მაგრამ ქედმოდრეკით კი არ ვიკვლევდი ამ უკანასკნელთ, არამედ მტერივით ვებრძნოდი მათ [85].
18. რაკი დღეები დღეებს მისდევდა, მე კი ვერასდიდებით ვერ ველეოდი ფუჭ იმედებს, რათა მხოლოდ შენს კვალს შევდგომოდი, ამის მიზეზი კი ის მეგონა, რომ ვერას ვხედავდი ცხადს და გარკვეულს, რათა მისკენ წარმემართა ჩემი ნაბიჯი. მაგრამ, აი, მოვიდა დღე, როცა შიშველ-ტიტველი წარვსდექი ჩემივე თავის წინაშე და ჩემმა სინდისმა შემომღაღადა: „სად არის შენი სიტყვა? აკი ამბობდი, იმიტომ ვერ ვიცილებ ამაოების უღელს, რომ ჭეშმარიტება დაფარულია ჩემთვისო? მაგრამ შენთვის უკვე ნათელია ჭეშმარიტება, ის კი კვლავ დამთრგუნველად მოქმედებს შენზე. უფრო თავისუფალ მხრებს უკვე ფრთები გამოესხა: არც ამდენი ძიებით გაწამებულან და არც ათი თუ მეტი წელი გაუტარებიათ გამუდმებულ ფიქრსა და ტვინის ჭყლეტაში“.
ასე ვიტანჯებოდი შერცხვენილი; სინდისი მქენჯნიდა პონტიციანუსის ლაპარაკისას. ბოლოს საუბარი დასრულდა და ისიც გავიგეთ, თუ რამ მოიყვანა ჩვენსას. პონტიციანუსი შინ წავიდა, მე კი ჩემსავე თავს ჩავუღრმავდი. რაღა არ ვაკადრე საკუთარ თავს! რანაირი აზრების მათრახი აღარ ვუცხუნე ჩემს სულს, რათა ნებას დამყოლოდა და შენს კვალს დასდგომოდა. მაგრამ უწინდებურად მეურჩებოდა, კვლავ თავის აზრზე იდგა და დანაშაულში გამოტეხას არ აპირებდა. ამოიწურა და უარყოფილ იქნა ყველა მისი საბუთი, მაგრამ დარჩა უტყვი მშფოთვარება: სიკვდილივით უფრთხოდა იმას, ვაითუ ცხოვრების ჩვეული კალაპოტიდან ამომაგდონო, კალაპოტიდან, რომელშიაც ისე ჩამყაყებულიყო, რომ ხრწნილებას აღარაფერი უკლდა.
_________________________________
[81] - შდრ. ფსალმ. 35, 3.
[82] - იხ. მესამე წიგნის შენ. 14.
[83] - შდრ. სიბრძნე ზირაქ. II, 15.
[84] - შდრ. სიბრძნე სოლომ. II, 16.
[85] - ნეტარი ავგუსტინე კვლავ თავის მანიქეისტურ წარსულს იხსენებს.
19. იმ დიდ შფოთსა და აყალმაყალში, ჩემს შინაგან სამკვიდრებელში, კერძოდ, მის ყველაზე მყუდრო ადგილას - ჩემს გულში რომ ავუტეხე საკუთარ სულს, სახეშეშლილი მივვარდი ალიპიუსს და შლეგივით შევბღავლე: „რა ამბავია ჩვენს თავს?! გაიგონე? აღიძვრიან უმეცარნი და მიიტაცებენ ცათა სასუფეველს [86], ჩვენ კი, ამ ჩვენი უსულო მეცნიერებით, კვლავაც ხორციელ მწვირეში ვგორავთ! რაკიღა ჩვენზე წინ არიან, გვეთაკილება მათ გზას გავყვეთ, ხოლო ის ამბავი, რომ ერთი ნაბიჯიც არ გადავდგათ ამ გზაზე, სულაც არ გვეჩვენება სათაკილოდ?“ [87]
არ ვიცი, ამას რა მოვაყოლე; გაშმაგებული გავეცალე ალიპიუსს, გაოგნებული უსიტყვოდ რომ შემომცქეროდა. ამნაირი რამ არასოდეს სმენოდა ჩემგან. ჩემს მაშინდელ სულიერ მდგომარეობას ჩემი შუბლი, ღაწვები, თვალები, სახის ფერი და ხმის ჟღერადობა უკეთ გამოხატავდნენ, ვიდრე ჩემივე სიტყვები.
ჩვენი სახლი პატარა ბაღში იდგა, რომლითაც ისევე ვსარგებლობდით, როგორც მთელი სახლით, რადგანაც ჩვენი მასპინძელი, რომელმაც შეგვიფარა, აქ არ ცხოვრობდა. აღელვებულმა სწორედ ამ ბაღს მივაშურე, სადაც არავინ შემიშლიდა ხელს იმაში, რომ ბოლომდე მიმეყვანა ეს სასტიკი ბრძოლა, რომელიც ჩემს თავს გავუმართე, მაგრამ რანაირი იქნებოდა ეს ბოლო, მე კი არა, მხოლოდ შენ იცოდი, უფალო: გონებამიხდილი ვიყავი, რათა გონს მოვსულიყავი; ვკვდებოდი, რათა მეცოცხლა; ვიცოდი, რა ბოროტებაშიაც ვიყავი დანთქმულიმ, მაგრამ არ ვიცოდი, რანაირი სიკეთე მელოდა სულ მალე.
ამრიგად, ბაღს მივაშურე; ალიპიუსი კვალდაკვალ მომყვა. მის სიახლოვეს სულაც არ დაურღვევია ჩემი მარტოობა. მას კი რა ექნა: ამ დღეში ხომ ვერ მიმატოვებდა?
სახლიდან მოშორებით დავსხედით. სული ყრუდ შემომკვნესოდა, საშინლად აღშფოთებული იმის გამო, რომ ამდენ ხანს ვაყოვნებდი შენსკენ ნაბიჯის გადმოდგმას, ხოლო ამ ნაბიჯის გადმოდგმა რომ საჭირო იყო, ამას ღაღადებდა „ყოველი ძვალი ჩემი“ [88], და ეს ღაღადისი შენს ქებად და დიდებად უწევდა ზეცას. შენთან მოსაახლებლად კი სულაც არ არის საჭირო ხომალდზე თუ ოთხთვალა ეტლზე ახვიდე, ანდა ფეხით დაადგე გზას [89]: მანძილი იმაზე მეტი როდია, რაც ჩვენს სახლსა და ამ ადგილს შორის, სადაც ვისხედით. შენ მხოლოდ ფეხის მოცვლა ისურვე და არა მარტო უკვე გზაში ხარ, არამედ მიზანთანაც, მაგრამ ეს შენი სურვილი მეტისმეტად ძლიერი უნდა იყოს, მთელის არსებით უნდა ისწრაფოდე ღმერთისკენ, და არა ისე, წინსვლას რომ აპირებ და ფეხი უკან გრჩება, რადგანაც მეტის თავი არა აქვს ნახევრად დაჭრილ ნებას [90], სადაც ერთი სურვილი მეორეს ებრძვის, და თუ ერთი ზეცისკენ ილტვის, მეორე მიწას განარცხებს.
20. ამ ყოყმანში, ბორგვასა და ბობოქრობაში ისეთ უცნაურ მოძრაობებს ვასრულებდი, რომელთა შესრულება იქნებ კიდევაც უნდოდეს ზოგიერთს, მაგრამ არასდიდებით არ შეუძლია, ან იმიტომ, რომ სხეულის შესაბამისი ასოები აკლია, ან დაღლილ-დაქანცულს განძრევის თავი არა აქვს, ან რაღაცა ამდაგვარი უშლის ხელს. თუ თმებს ვიგლეჯდი, შუბლში ვირტყამდი ხელს, ან ჰაერში ვიქნევდი გადაჭდობილ თითებში მომწყვდეულ მუხლს, - მხოლოდ იმიტომ, რომ ასე მსურდა. თუმცა შეიძლება სურვილი კი მქონოდა, მაგრამ მისი შესრულება არ შემძლებოდა, ჩემივე ასოები რომ არ დამმორჩილებოდნენ. ამრიგად, მე ვასრულებდი ბევრ ისეთ რამეს, სადაც „ნდომა“ და „შეძლება“ ერთმანეთის ტოლფარდი როდია. მაგრამ არ ვაკეთებდი იმას, რაც გაცილებით უფრო სასურველი იყო ჩემთვის, და რისი გაკეთებაც სულ თავისუფლად შემეძლო, ოღონდაც მენებებინა, ხოლო ის კი ნამდვილად მსურდა, რო მესურვა. აქ ხომ კეთების უნარი და კეთების სურვილი ტოლფარდია: გსურდეს - ეს უკვე სურვილის ასრულებას ნიშნავს. და მაინც არაფერი გამომდიოდა: ჩემი სხეული უფრო ადვილად ემორჩილებოდა სულის ყველაზე უბადრუკ სურვილს, რის შედეგადაც ამა თუ იმ ასოს ვამოძრავებდი, ვიდრე სული - საკუთარ თავს, როცა მისი ყველაზე სანუკვარი სურვილის ასრულებას ეხებოდა საქმე, მიუხედავად იმისა, რომ ეს მხოლოდ მის ნებაზე იყო დამოკიდებული.
_________________________________
[86] - იხ. მათე XI, 12.
[87] - ძალზე მნიშვნელოვანი სიტყვებია, რომლებიც გარკვეულწილად გვიმჟღავნებენ ქრისტეს სჯულზე ნეტარი ავგუსტინეს მოქცევის ჭეშმარიტ მოტივს, რასაც უშუალოდ ერწყმის ერთგვარი ირრაციონალური იმპულსი, რომლის გაშიფვრაც ინტელექტუალური მკითხველისათვის მიგვინდია.
[88] - ფსალმ. 34, 10.
[89] - ეს სიტყვები პლოტინისგანაა ნასესხები, რომელიც ლაპარაკობს იმაზე, თუ როგორ დაშორდა სული თავის ჭეშმარიტ სამშობლოს - ზეცას, და როგორ უნდა დაუბრუნდეს მშობელს თვისას - ღმერთს: „ამიტომ ის იქნება უკეთესი მრჩეველი, და კეთილისმყოფელი ჩვენი, ვინც გვირჩევს, გავიქცეთო ჩვენს სამშობლოში. მაგრამ რას ნიშნავს ეს „გავიქცეთ“? როგორ გავიქცეთ? როგორც ოდისევსი, რომელიც გრძნეულ კირკეს გაექცა და გრძნეულ კალიფსოს, მიუხედავად მთელი სილამაზისა, რასაც ისინი მის მზერას აღუთქვამდნენ და ფიანდაზად უშლიდნენ ფეხქვეშ. ჩვენი სამშობლო კი იქაა, საიდანაც მოვსულვართ, და იქვეა მშობელი ჩვენი. უნდა გავიქცეთ! მაგრამ არა ფეხთა სისწრაფით, რომელთაც მიწის ერთი კუთხიდან მეორეში გადავყავართ მხოლოდ, ან ეტლითა თუ კეთილმავალი ნავით; არა, უნდა დავხუჭოთ თვალი, სხვა რამით შევცვალოთ ხორციელი მზერა, და გავაღვიძოთ ის ფარული უნარი, რომელიც ყველა ჩვენგანში თვლემს, მაგრამ რომელსაც ცოტანი იყენებენ მხოლოდ“ („ენნ.“ I, VI, 8; ძველი ბერძნულიდან თარგმნა, წინასიტყვაობა და შენიშვნები დაურთო ბ.ბრეგვაძემ, ჟურნ. „მნათობი“, 1966, №9, გვ.188).
[90] - დედანში ზუსტად ასეა: voluntas semisaucia. „ნახევრად დაჭრილი“ (სემისაუცია) ნეტარი ავგუსტინეს მიერ შექმნილი კომპოზიტია.
21. საიდან იღებს დასაბამს ეს უცნაური მოვლენა? რა არის ამის მიზეზი? დაე, ნათელი მომფინოს შენმა გულმოწყალებამ და ნება მიბოძე ვიკითხო, იქნებ პასუხი გამცეს კაცთა მოდგმის თავს მოწეულმა სასჯელმა და წყვდიადში დანთქმულ ადამის ძეთა ტანჯვა-ვაებამ [91]. დიახ, საიდან იღებს დასაბამს ეს უცნაური მოვლენა, ან რა არის ამის მიზეზი? სული უბრძანებს სხეულს, და ისიც მყისვე ემორჩილება; სული უბრძანებს საკუთარ თავს, და მხოლოდ წინააღმდეგობას აწყდება. სული უბრძანებს ხელს ამოძრავდეს, და ისიც ისე ადვილად და დაუყოვნებლივ ემორჩილება, რომ შეუძლებელიც კია იმ შუალედის შემჩნევა, რომელიც ძევს ბრძანების გაცემასა და მის შესრულებას შორის. მაგრამ სული სულია, ხელი კი - სხეული. სული უბრძანებს სულს ისურვოს, ესე იგი, თავის თავსვე უბრძანებს, მაგრამ თვითონვე არ ასრულებს მის მიერ გაცემულ ბრძანებას. საიდან იღებს დასაბამს ეს უცნაური მოვლენა, ან რა არის ამის მიზეზი? ის თავის თავს უბრძანებს სურდეს, მაგრამ ამას არ ბრძანებდა, რომ არა სურდეს, თუმცა მისი ბრძანება არ სრულდება.
ალბათ, იმიტომ, რომ მთელის არსებით როდი სურს, და არც მთელის არსებით გასცემს ბრძანებს. მხოლოდ იმდენად ბრძანებს, რამდენადაც სურს, და იმდენად არ ასრულებს ამ ბრძანებას, რამდენადაც არა სურს. რადგანაც ნება უბრძანებს ნებას ნებავდეს, დიახ, თავის თავს უბრძანებს, და არა სხვას. მაშასადამე, მთელი თავისი სავსებით როდი უბრძანებს და ამიტომაც არ სრულდება მისი ბრძანება. რადგანაც მთელი სავსებით რომ ბრძანებდეს, ბრძანების გაცემაც აღარ იქნება საჭირო: ყველაფერი ისედაც შესრულდებოდა. ასე რომ, გსურდეს და, იმავდროულად, არცა გსურდეს, ეს უცნაური მოვლენა კი არ არის, სნეულებაა სულისა. სულს არ შეუძლია მთლიანად აღზევდეს: ჭეშმარიტება აღაზევებს, ჩვეულება კი ქვე ეზიდება. ამიტომცაა ადამიანში ორი ნება, ორი სურვილი, რომელთაგანაც არც ერთი არ არის სრული: ერთშია ის, რაც მეორეს აკლია [92].
_________________________________
[91] - ამ მხრივ, საინტერესოა ნებელობის აქტის ანტიკური და ქრისტიანული კონცეფციების შედარება; პირველის მაგალითად მოვიხმოთ სტოიცისტური ფილოსოფია, რომელიც რაციონალისტური თვალსაზრისით ცდილობდა პრობლემის გადაწყვეტას. სტოიციზმის მიხედვით, ნებელობა მხოლოდ ჩვენი შინაგანი განსჯითაა განპირობებული: „ადამიანი ყოველთვის ცდილობს იმოქმედოს ისე, როგორც თვითონ ეპრიანება, საკუთარი განსჯის თანახმად, მაგრამ ყოველთვის როდი ახერხებს გააკეთოს ის, რაც სურს, თუნდაც აკეთებდეს იმას, რისი ქმნაც გადაწყვიტა. ამით აიხსნება საერთო აზრის პროტესტი სოკრატული ინტელექტუალიზმის წინააღმდეგ, რომლის მიხედვითაც ნებელობა განსჯითაა განსაზღვრული; ასე მართლდება პავლეს სიტყვები: მე ჩემდა უნებურად ვჰყოფო ბოროტს. ეს პარადოქსი ნებელობისა, რომელიც თავის თავს ეწინააღმდეგება, და რომელიც თავისდაუნებურად ახდენს არჩევანს..., ნების აბსოლუტისტურ მისწრაფებასა და მის პრაქტიკულარულ დეტერმინაციათა შორის არსებული დისპროპორციის შედეგია... ნება, რომელიც აბსოლუტურად მიელტვის სიკეთეს, მხოლოდ პარტიკულარული წარმოდგენებითაა დეტერმინირებული, წარმოდგენებით, რომელთაგან არც ერთი არ შეიცავს აბსოლუტურ სიკეთეს მთელი თავისი სიცხადით. აქედან - ნების ესოდენი ხშირი ცთომილება, მაგრამ ეს ცთომილება ნანდაური როდია“ (ჟან მორო, ეპიქტეტე, პარიზი, 1964, გვ. 35-36). ნებელობის აქტის ქრისტიანულ ინტერპრეტაციას კი პირწმინდად რელიგიური თვალსაზრისი უდევს საფუძვლად, თვალსაზრისი, რომლის თანახმადაც ნების ცთომილება, მისი სისუსტე ადამიანის ცოდვითდაცემის შედეგია (იხ. მეშვიდე წიგნის შენ. 16).
[92] - შდრ. პასკალი: „გონებისა და ვნებების გაშმაგებული ბრძოლა ადამიანში. მარტო გონება რომ ჰქონდეს და არა ვნებები... მარტო ვნებები რომ ჰქონდეს და არა გონება... მაგრამ რაკი ერთიცა აქვს და მეორეც, ამიტომ გამუდმებით ეომება საკუთარ თავს, რადგან გონებას მხოლოდ მაშინ უზავდება, როცა ვნებებს ებრძვის, ანდა პირუკუ. ამრიგად, ის ყოველთვის გაორებულია, გათიშული, შინაგანი წინააღმდეგობებით გაწამებული“ (ბლეზ პასკალი, აზრები, თბ. 1981, გვ.278).
[93] - ფსალმ. 67, 3.
22. „დე, წარწყმდნენ შენი პირისაგან“ [93], უფალო, როგორც წარწყმდებიან „ამაოების მეტყველნი“ [94] და „გონით მაცთურნი“ [95], რომელნიც ადამიანში ამ ორი ნების არსებობის მიხედვით ასკვნიან, რომ ჩვენ ორი სხვადასხვა ბუნება და ორი სული გვაქვს [96]: ერთი კეთილი, ხოლო მეორე ბოროტი. სინამდვილეში კი თვითონვე არიან ბოროტნი, რადგანაც ბოროტია მათი აზრები, მაგრამ თვით მათაც კი შეუძლიათ კეთილნი გახდნენ, თუკი ჩასწვდებიან ჭეშმარიტებას და მასვე შეუწონიან თავიანთ ზრახვას, ასე რომ, შეიძლება მათაც მიესადაგოს შენი მოციქულის სიტყვები: „ოდესღაც ბნელი იყავით, ხოლო აწ ნათელი ხართ უფალში“ [97].
მაგრამ მათ ის კი არ უნდათ, რომ უფალში იყვნენ ნათელი, არამედ - თავიანთ თავში, და რაკი ჰგონიათ, რომ სულის ბუნება იგივეა, რაც ღმერთი, სიბნელედ კი არა, უკუნეთად იქცნენ და თავიანთი საშინელი კადნიერების შედეგად უფრო მეტად დაგშორდნენ შენ, ჭეშმარიტ ნათელს, „რომელიც გაანათლებ ყველა კაცს, მომავალს ქვეყნად“ [98]. დაუკვირდით, რას ამბობთ, გრცხვენოდეთ და „მიეახლეთ მას“, რათა „განათლდეთ და სირცხვილმა არ აგილეწოთ სახე“ [99].
თვითონ მეც, როცა ვფიქრობდი, თუ რანაირად მემსახურა უფლის ჩემის მიმართ (რაც დიდი ხანია გადაწყვეტილი მქონდა), სწორედ მე ვიყავი ამის მსურველიც და არამსურველიც; არც მთელის არსებით მსურდა და არც მთელის არსებით არ მსურხა. ამიტომაც ვებრძოდი ჩემსავე თავს, გათიშულ-გაორებული, მაგრამ ეს გაორება, რაც ჩემი ნების საპირისპიროდ ხდებოდა, ორი სხვადასხვა ბუნების არსებობას კი არ მოწმობდა ჩემში, არამედ იმას, რომ დასჯილი იყო ჩემი საკუთარი ბუნება [100]; თუმცა მე კი არ ვიყავი ამის მიზეზი, არამედ „ჩემში დამკვიდრებული ცოდვა“ [101], როგორც სასჯელი თავისუფალი ნებით ჩადენილი შეცოდებისა: მეც ხომ ადამის ძე გახლდით.
23. ურთიერთსაპირისპირო, მტრული ბუნება იმდენივე რომ იყოს, რამდენიც ურთიერთსაპირისპირო ნებაა, მაშინ ორი ბუნება კი არ იქნებოდა, არამედ მრავალი. ვთქვათ, კაცი ყოყმანობს და ვერ გადაუწყვეტია, მანიქეველთა თავყრილობაზე წავიდეს თუ თეატრში, და, აი, ისინი ერთხმად გაჰყვირიან: „აჰა, ორი ბუნება, რომელთაგანაც ერთს - კეთილს, ჩვენთან მოჰყავს იგი, ხოლო მეორეს - ბოროტს - პირიქით, ჩვენგან მიჰყავს, თორემ რა უნდა იყოს ამ ორ ურთიერთსაპირისპირო სურვილს შორის ყოყმანისა და რყევის მიზეზი?“ მე კი ვამტკიცებ, რომ ორივე ნება-სურვილი ბოროტია: ისიც, მანიქეველთა თავყრილობისკენ რომ მიუძღვის და ისიც, თეატრში წასასვლელად რომ აღძრავს კაცს [102]. მანიქეველებს კეთილი ჰგონიათ ის ნება, მათკენ რომ მიუძღვის კაცს. კეთილი და პატიოსანი! მაგრამ ხომ შეიძლება რომელიმე ჩვენგანში ორი სურვილი ებრძოდეს ერთმანეთს და მასაც ვერ გადაეწყვიტოს, სად წავიდეს - მანიქეველთა თავყრილობაზე თუ ჩვენს ეკლესიაში?ხომ არ გაუჭირდებოდათ ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა? ისინი იძულებულნი იქნებოდნენ ეღიარებინათ ის, რისი აღიარებაც არ უნდათ: ჩვენს ეკლესიაში მოდიან კეთილი ნების მორჩილნი, როგორც მოდიან მის საიდუმლოს ზიარებულნი და მასშივე დამკვიდრებულნი, - ან არა და, ემტკიცებინათ, რომ ერთსა და იმავე კაცში ერთმანეთს ებრძვის ორი ბოროტი ბუნება და ორი ბოროტი სული: მაშინ სიცრუედ უნდა მიგვეჩნია მათი ჩვეული მტკიცება იმის თაობაზე, რომ არსებობს ორი სხვადასხვა ნება - კეთილი და ბოროტი, ანდა ჭეშმარიტების გზას დასდგომოდნენ და აღარ ეცადათ იმის უარყოფა, რომ ამა თუ იმ საკითხის გადაწყვეტისას ერთსა და იმავე სულს შეიძლება ორი სხვადასხვა სურვილი ამოძრავებდეს.
24. ამიტომ, როცა ხედავენ, როგორ ებრძვის ერთმანეთს ორი ნება ერთ კაცსი, დე, ნუ იტყვიან, რომ მასში ერთმანეთს ერკინება ორი ურთიერთმოქიშპე სული: ერთი კეთილი, ხოლო მეორე ბოროტი, რომლებიც ორი მტრული სუბსტანციისა და ორი საპირისპირო საწყისისაგან იღებენ დასამაბს [103]. რადგან შენ, ღმერთო ჭეშმარიტო [104], უარყოფ, ამხილებ და აბათილებ მათ. დავუშვათ ორი ბოროტი ნების არსებობა ადამიანში, რომელიც კაცის მოკვლას აპირებს მახვილითა და საწამლავით; ან კიდევ ფიქრობს, რომელი მამული მიიტაცოს - ესა თუ ის (რადგან ორივეს მიტაცება არ შეუძლია); განცხრომას გადააგოს თავისი ავლადიდება თუ ძუნწივით გადამალოს ფული; ცირკში წავიდეს თუ თეატრში, თუკი იმ დღეს ორივე ღიაა. მე შემიძლია მესამე სურვილიც დავუმატო ამას: თუ დრო იხელთა, ხომ არ გაქურდოს სხვისი სახლი? ანდა მეოთხე: ხომ არ იმრუშოს, თუკი ამის საშუალება მიეცა? მაგრამ თუ ყველა ეს სურვილი ერთდროულად აღიძვრის და, თანაც ყველა თანაბრად მძაფრია? მაშინ ხომ შეუძლებელი იქნება ერთდროულად აისრულოს ისინი? ასე რომ, ამ ოთხი ურთიერთსაპირისპირო ნების ჭიდილმა შეიძლება ნაფლეთებად აქციოს სული. თუმცა ნება ოთხი კი არა, შეიძლება მეტიც იყოს: სურვილის საგანი ხომ უამრავია [105]. და მაინც, მანიქეველები არაფერს ამბობენ სხვადასხვა სუბსტანციის ასეთსავე სიმრავლეზე.
იგივე ითქმის კეთილი ნების მიმართაც. სასიკეთოა თუ არა - ვეკითხები მანიქეველებს, - მოციქულის კითხვითა თუ ფსალმუნთა კეთილხმოვანებით ტკბობა? სასიკეთოა თუ არა სახარების განმარტება? პასუხად მესმის: სასიკეთოაო. კი მაგრამ, თუკი ყოველივე ეს არა მარტო ერთდროულად, არამედ ერთნაირადაც გვატკბობს, ხომ არ გვიფლეთს სულს ეს ოთხი სხვადასხვა ნება, როდესაც ვცდილობთ იმის გარკვევას, თუ რომელი უნდა ვარჩიოთ? ყოველი მათგანი კეთილია, მაგრამ ერთმანეთს კი ებრძვიან, ვიდრე ერთ-ერთზე არ შეჩერდება არჩევანი, რაც აცხრობს და ამთლიანებს ადამიანის ნებას, მანამდე განწილულს და დანაწევრებულს.
ზუსტად ასევე, რაკი მარადისობა უზენაეს ნეტარებას აღგვიქვამს, წარმავალი სიკეთით ტკბობის სურვილი კი მიწას გვაჯაჭვავს, ერთი და იგივე სული ერთიანი, განუყოფელი ნებით როდი მიელტვის ერთსაც და მეორესაც. აქედან მისი სალმობა და ტანჯვა-ვაება: ჭეშმარიტება აიძულებს პირველი ამჯობინოს, ჩვეულება კი მეორის მიმართ მიაქცევს.
_________________________________
[94] - ტიტ. I, 10.
[95] - ტიტ. იქვე.
[96] - შდრ. პასკალი: „ადამიანის ბუნების გაორება იმდენად აშკარაა, რომ ზოგიერთი იმ დასკვნამდეც კი მივიდა, თითქოს ჩვენ ორი სული გვაქვს. მათი აზრით, მარტივი და ერთგვაროვანი ბუნება შეუძლებელია განიცდიდეს განწყობილებათა ასე მძაფრსა და ანაზდეულ ცვალებადობას - წარმოუდგენელი ქედმაღლობიდან გულისამყინავ ძრწოლამდე“ (ბლეზ პასკალი, აზრები, თბ. 1981, გვ.280).
[97] - ეფეს. V, 8.
[98] - იოანე I, 9.
[99] - ფსალმ. 33, 6.
[100] - შდრ. პასკალი: „ადამიანმა არ იცის, ვის მიაკუთვნოს თავი. ის გრძნობს, რომ დაიკარგა, დაეცა, დაივიწყა ჭეშმარიტი სამშობლო და ვეღარ აგნებს უკან დასაბრუნებელ გზას, თუმცაღა მთელი სიცოცხლე ბრმასავით დაბორიალობს განუჭვრეტელ უკუნეთში და - სასოწარკვეთილი - ალალბედზე, ხელის ფათურით დაეძებს მას“ (ბლეზ პასკალი, აზრები, თბ. 1981, გვ.282).
აი, როგორ მიმართავს ადამიანებს, პასკალისავე მიხედვით, სიბრძნე უფლისა: „მე შეგქმენით თქვენ და მხოლოდ მე შემიძლია გითხრათ, ვინა ხართ და რანი ხართ. მაგრამ თქვენ უკვე აღარა ხართ ის, რაც შესაქმისას იყავით. მე შევქმენი ადამიანი წმინდა, უბიწო, სრულყოფილი, სინათლით სავსე, გონებით სრული; ღირსი ვყავ იგი ჩემი დიდებისა და ჩემი სასწაულმოქმედებისა. ადამიანი უშუალოდ ჭვრეტდა მაშინ სიდიადეს შემოქმედისა. მისთვის უცხო იყო წყვდიადი, რომელიც ახლა ასე აბრმავებს; უცხო იყო სიკვდილი და უსასოება, როემლიც ახლა ასე აძრწუნებს. მაგრამ მან ვერ გაუძლო ამ სიდიადეს და ცუდმედიდი გახდა. მან მოისურვა თავად გამხდარიყო თავისი თავის ცენტრი და არად ჩაეგდო ჩემი შემწეობა. ის გამიდგა და რაკი ისურვა თავის თავშივე ეპოვა საკუთარი ბედნიერება, მეც გავწირე და თავისი თავის ანაბარა მივატოვე; მე ავუმბოხე ქმნილებები, რომლებიც მანამდე ემონებოდნენ, და მტრებად ვუქციე ისინი: ასე რომ, კაცი მხეცს დაემსგავსა და იმდენად დამცილდა მე, რომ მბჟუტავ სანთლადღა შემორჩა მოგონება შემოქმედისა: ისე ჩაქრა, ისე დაიშრიტა მისი სულიერი ნათელი და გონების სხივცისკროვნება. გონებისაგან თავდახსნილმა და ხშირად გონებისავე მბრძანებელმა გრძნობამ შვებისა და განცხრომის ძიებად მიაქცია იგი. ყველაფერი თრგუნავს, ყველაფერი აძრწუნებს, ყველაფერი აცთუნებს; ყველაფერი ან თავისი ძალმოსილებით სრესს, ან თავისი ხიბლით ჩხიბავს, ხოლო ესაა უსასტიკესი უღელი და უმძიმესი ტვირთი უსიხარულო მონობისა.
აი, რა დღეშია ამჟამად ადამიანი. მას შემორჩა მხოლოდ ბრმა ინსტინქტი, მბჟუტავი ხსოვნა თავისი ოდინდელი ბედნიერებისა და დასაბამიერი ბუნებისა. ის მთლიანად შთაინთქა სიმწარეში, მთლიანად ჩამყაყდა სიბრმავესა და სიბილწეში, რომელიც მის მეორე ბუნებად იქცა“ (ბლეზ პასკალი, აზრები, თბ. 1981, გვ. 284).
[101] - რომ. VII, 17.
[102] - იხ. მეოთხე წიგნის შენ. 90.
[103] - ნეტარი ავგუსტინე კვლავ გადაჭრით უპირისპირდება მანიქეველთა დუალიზმს.
[104] - შდრ. იოანე III, 33.
[105] - ვერ ვიტყვით, რომ ეს მსჯელობა უზადო იყოს ლოგიკური სიზუსტის თვალსაზრისით.
25. ასე ვწუხდი, ვშფოთავდი და ვიტანჯებოდი, უწინდელზე უფრო მწარედ ვყვედრიდი ჩემსავე თავს, გამწარებული ვბორგავდი და ვცდილობდი ერთიანად დამეგლიჯა ჩემი ხუნდები, რომლებსაც უკვე აღარ შერჩენოდათ ძველი ძალა, თუმცა ჯერ კიდევ მათი მარწუხების ტყვე ვიყავი. შენ კი თავს მადექ, უფალო, ჩემს გულისგულში და შენი მკაცრი გულმოწყალებით დაუნდობლად მამათრახებდი შიშისა და სირცხვილის ორმაგი შოლტით, რათა კვლავინდებურად აღარ დამეხია უკან და საბოლოოდ გამეწყვიტა ის გაცვეთილ-გახეხილი თოკი, ჯერ კიდევ მჭიდროდ რომ მეკვროდა გარს, თორემ შეიძლებოდა კვლავაც შეეძინა სიმკვრივე და უწინდელზე მაგრა გავეთანგე.
ასე ვესაუბრებოდი საკუთარ თავს: „ახლა კი დროამ ბარემ მოვრჩეთ და მოვათავოთ!“ ასეთი იყო ჩემი სიტყვიერი გადაწყვეტილება, მაგრამ სიტყვის საქმედ ქცევას კი ვერ ვახერხებდი, თუმცა ვეღარც უწინდელი ცხოვრება მითრევდა თავის მორევში: ზედ მორევის პირას მივასვამდი ფეხს, რომ სული მომეთქვა და კვლავ განმეახლებინა ჩემი მცდელობა; თანდათანობით ვუახლოვდებოდი მიზანს და ის იყო, უნდა მომეხელთებინა კიდეც, მაგრამ ირკვეოდა, რომ სულაც არ მივახლებივარ და, ცხადია, ვერც მის მოხელთებას ვახერხებდი, ასე რომ, კვლავაც ვყოყმანობდი და ვერ გადამეტყვიტა, სიკვდილით მოვმკვდარიყავი თუ სიცოცხლით მეცოცხლა. უსურვაზივით ჩამწვნოდა უკეთურება, სიკეთე კი ვერასდიდებით ვერ შემესისხლხორცებინა. და რაც უფრო ახლოვდებოდა ის წამი, როცა სხვად უნდა ვქცეულიყავი, მით მეტად მიპყრობდა შიში, მაგრამ არც უკან ვიხევდი და არც გზიდან გადახვევას ვაპირებდი: გახევებული ვიდექი ერთ ადგილას.
26. მაინც რა იყო, რომ მბოჭავდა და გასაქანს არ მაძლევდა? - უბადრუკობათა უბადრუკობა და ამაოებათა ამაოება [106], ჩემი ცხოვრების ეს განუყრელი თანამგზავრნი, ჩემს ხორციელ გარსს რომ ჩაჰფრენოდნენ და ჩამჩურჩულებდნენ: „მაშ, აღარ იშლი, გვტოვებ? იცოდე, ამ წამიდან ჩვენს მიგატოვებთ! ამიერიდან ესა და ეს სამუდამოდ აკრძალული იქნება შენთვის!“ „ესა და ეს“ - ვლუღლუღებდი მე; სინამდვილეში კი თურმე რას მთავაზობდნენ ისინი, უფალო ღმერთო ჩემო, რას მთავაზობდნენ? მოწყალება მოიღე და აშორე ყოველივე ეს შენი მორჩილი ნორის სულს! რანაირ სიბილწეს მთავაზობდნენ, რა სიმახინჯეს! თუმცა მე მხოლოდ ცალი ყურით ვუსმენდი მათ, და ისინიც ძველებური თავდაჯერებით კი ვეღარ მიღობავდნენ გზას, არამედ თითქოს ჩემს ზურგს უკან მიმალულიყვნენ, მიჩურჩულებდნენ და მალულად მჩქმეტდნენ მიმავალს, რათა უკან მოვებრუნებინეთ. თუმცა მაინც მიჭერდნენ და წინსვლას მიშლიდნენ, მე კი ვაყოვნებდი ხელიდან დავსხლტომოდი მათ, თავიდან მომეშორებინა წყეულნი და ფრთაშესხმული გავჭრილიყავი იქით, საიდანაც მიხმობდა მბრძანებლური ხმა. ყოვლისმძლე ჩვეულება კი მაცთურივით ჩამძახოდა ყურში: „შენ გგონია, რომ მათ გარეშეც გაძლებ?!“
27. მაგრამ მის სიტყვებში უკვე აღარ იგრძნობოდა ძველებური რიხი, რადგანაც გაღმა მხარეს, საითკენაც რახანია მექცია პირი და ცხროიანივით ვცახცახებდი გადასვლის მოლოდინში, მთელი თავისი სიწმინდით, თავისი შეუმღვრეველი სიხარულის მთელი სიცხადით და სიმშვიდით მიღიმოდა თავდაჭერილობის ღირსეული და კეთილშობილური ხატება; გულითადი და ალერსიანი იყო მისი მიპატიჟება; დაეჭვება აღარ შეიძლებოდა. წმინდა იყო ჩემსკენ გამოწვდილი ხელი, რომ ავეტაცე და გულში ჩავეკარი; წმინდა და სიკეთის ურიცხვი ნიმუშით სავსე. ვინს მოსთვლის, რამდენ ყრმას, რამდენ ქალწულს თუ ჭაბუკს, სხვადასხვა ასაკის რამდენ ხალხს, რამდენ ღირსეულ ქვრივს თუ ქალწულებაში დაბერებულ მანდილოსანს მოეყარა აქ თავი. ყველას თავდაჭერილობის სიწმინდე გადაჰფენოდა, მაგრამ ეს არ იყო უნაყოფო სიწმინდე, არამედ ბედნიერი დედა ურიცხვი უმანკო შვილისა [107], შენ რომ გეჩუქებინა მისთვის, უფალო, შენ - მის მეუღლეს.
დამცინავად მიღიმოდა [108], მაგრამ ამ დაცინვით თითქოს კიდევაც მამხნევებდა და მეუბნებოდა: „ნუთუ გგონია, რომ მართლა ვერ შესძლებ იმას, რაც ამ ხალხმა შესძლო? თუმცა განა მათაც თავისით შესძლეს ეს, და არა ღვთის ძალით? უფალმა ღმერთმა მე მომანდო ისინი. რას მიყრდნობიხარ შენსავე თავს? კაცი როდია საკუთარი თავის საყრდენი. ნუ გეშინია, თამამად მიჰმართე ღმერთს: ის შეგივრდომებს და განგკურნავს“. სირცხვილი მწვავდა, რადგან ჯერ კიდევ ყურს ვუგდებდი ამაოებათა ამაოების ჩურჩულს, ვყოყმანობდი და საბოლოო ნაბიჯის გადადგმა ვერ გადამეწყვიტა. და კვლავ ჩამესმა ხმა ყურში, რომელიც მეუბნებოდა: „ყურს ნუ ათხოვებ შენი უწმინდური სხეულის ხმას ამქვეყნად, ყურს ნუ ათხოვებ და ისიც მოკვდება. განცხრომასა და სიტკბოებას აღგითქვამს იგი, მაგრამ არა იმ სჯულისამებრ, რომელიც დააწესა უფალმა ღმერთმა შენმა“. ჩემს გულში იყო ეს ბრძოლა: ჩემს გამო და ჩემს წინააღმდეგ. მთელი ამ ხნის განმავლობაში გვერდიდან არ მომცილებია ალიპიუსი, უსიტყვოდ რომ ელოდა, თუ რითი დამთავრდებოდა ეს ჩემი უჩვეულო მღელვარება.
_________________________________
[106] - შდრ. ეკლესიასტე 1, 2.
[107] - შდრ. ფსალმ. 112, 9.
[108] - იგულისხმება პერსონიფიცირებული თავდაჭერილობა (Continentia). „აბსტრაქტულ ცნებათა პერსონიფიკაცია უცხო არ ყოფილა ბერძნული მწერილობისათვის (იხ. Egger. Essai sur l'Histoire de la critique chez les Crees, Paris, 1886, p.41); რომაულმა გემოვნებამაც ადრევე აღიარა და შეითვისა ეს ხერხი. გაიხსენეთ განღმრთობილი აბსტრაქტციები, რაც ესოდენ ხშირია რომაულ რელიგიებში; „ფუფუნებისა“ და „სიღატაკის“ დიალოგი პლავტუსის „ტრინუმუსის“ პროლოგში; ვერგილიუსისეული ჯოჯოხეთის „mala gaudia mentis“ („სულის უკეთური სიხარული“), ვენერას წალკოტის აღწერა კლავდიანეს „ჰონორიუსისა და მარიამის ქორწინებაში“, სადაც პერსონაჟებად გვევლინებიან „ფერმიხდილობა“ (Pallor), მრისხანება (Irae), „თავნებობა“ (Licentia), „ორგულობა“ (Perjuria), „ვნება“ (Voluptas), „ცრემლები“ (Lacrimae), აგრეთვე ქრისტიანულ მწერლობაში - „მოთმინების“ პორტრეტი, როგორც მას გვიხატავს ტერტულიანე („De Patientia“ - „მოთმინებისათვის“, XV) და ამავე ჟანრის ურიცხვი ტრანსპოზიცია (წმ. კიპრიანე, „De Mortalitate“ - „მოკვდავობისათვის“, IV; ძენონ ევრონელი, I, XIV, 5 ap. Migne, Patrol. lat. XI, 361 და ა.შ. და ა.შ.)“. - პიერ დე ლაბრიოლის შენიშვნა, იხ. დასახ. გამოც. გვ.198.
28. ხანგრძლივი ფიქრისა და განსჯის შედეგად იდუმალი სიღრმიდან ამოიზიდა და გონების თვალწინ დამიდგა მთელი ჩემი უბადრუკობა. საშინელი ქარიშხალი, ჩემს სულში რომ მძვინვარებდა, ალბათ სულ მალე საავდრო ღრუბლებს შეჰყრიდა და მდუღარე ცრემლებად გადმოიღვრებოდა თვალებიდან. სიტყვებით რომ ჩამეხშო ეს მძვინვარება, წამოვდექი და ალიპიუსს გავეცალე: ჩემს მაშინდელ მდგომარეობას მარტოობა უფრო შეეფერებოდა, რათა სრული გასაქანი მიმეცა ცრემლებისათვის. და მეგობარმაც გამიგო: ეტყობა, რაღაც ვუთხარი და ჩემმა მთრთოლავმა ხმამ ვეღარ შესძლო მოგუდული ქვითინის ჩახშობა. დიახ, მე წამოვდექი და გავეცალე, გაოგნებული ალიპიუსი კი იმავე ადგილას დარჩა, სადაც ვისხედით. აღარ მახსოვს, როგორ დავემხე რომელიღაც ლეღვის ხის ძირას და მწარედ ავტირდი: თვალებიდან ღვარად მდიოდა ცრემლი - შენი სანუკვარი მსხვერპლი, უფალო. იქნებ ამ სიტყვებით არც კი მოგმართავდი მაშინ, მაგრამ ჩემი სათქმელი, აი, ეს იყო: „როდემდის, უფალო, როდემდის შენი რისხვა? ნუ მოიხსენებ ძველ ცოდვებს ჩვენსას!“ [109] მაგრამ ვგრძნობდი, რომ მათი ტყვე ვიყავი, და საწყალობლად ვგოდებდი: „როდემდის, როდემდის, სულ „ხვალ“ და „ხვალ“? [110] კი მაგრამ, რატომ ახლავე არა? რატომ ამწამსვე არ მოვუღებ ბოლოს ამ ჩემს სიბილწეს?“
29. ამას ვამბობდი და მწარედ ვტიროდი, გულით ურვილი. და უცებ მეზობლის სახლიდან მომესმა ხმა, არ ვიცი, პატარა ბიჭისა თუ გოგონასი, რომელიც თითქოს ღიღინით იმეორებდა: „აიღე და წაიკითხე! აიღე და წაიკითხე!“ მყისვე მეცვალა სახის ფერი და სულგანაბულმა მივაყურადე: ვცდილობდი გამეხსენებინა, რომელიმე თამაშში ხომ არ ღიღინებდნენ ამ სიტყვებს, მაგრამ ამის მსგავსი არასდროს არაფერი მსმენია. ცრემლი შევიშრე და წამოვდექი, რადგანაც ეს სიტყვები ღვთის ბრძანებად მივიჩნიე; გადამეფურცლა საღმრთო წერილი და წამეკითხა პირველივე თავი, რომელზედაც წიგნი გადაიშლებოდა. აკი ანტონზედაც [111] მსმენოდა, რომ მის მოქცევას სახარების ერთმა ადგილმა შეუწყო ხელი, რომელსაც შემთხვევით წააწყდა თურმე: „წადი, გაყიდე, რაც გაბადია, მიეცი გლახაკთ, და გექნება საუნჯე ცაში; და მოდი და გამომყევ მე“ [112]. ამ სიტყვებმა დაუყოვნებლივ მოაქციეს იგი შენს მიმართ.
სასწრაფოდ დავბრუნდი იმ ადგილას, სადაც იჯდა ალიპიუსი. წამოსვლისას მოციქულის ეპისტოლე დავტოვე იქ. ავიღე, გადავფურცლე და ჩუმად წავიკითხე პირველი თავი, რომელზედაც წიგნი გადაიშალა: „არა ღორმუცელობითა და სიმთვრალით, არა სიმრუშითა და სიბილწით, არა შუღლითა და შურით, არამედ შეიმოსეთ უფალი იესო ქრისტე და ხორცისათვის ზრუნვას ნუ აქცევთ ავხორცობად“ [113]. კითხვის გაგრძელება აღარ ვისურვე, თუმცა არც იყო საჭირო: გულში ნათელი ჩამიდგა და სიმშვიდემ დაისადგურა; განქარდა ჩემი ეჭვის წყვდიადი.
ფრჩხილით თუ რაღაც სხვა ნიშნით ჩავინიშნე ეს ადგილი, წიგნი დავხურე და სავსებით მშვიდად ავუხსენი ყველაფერი ალიპიუსს. მან კი, თავის მხრივ, ასევე მშვიდად გამიმჟღავნა, რა ამბავიც იყო მის თავს. პირველად მესმოდა ეს. მითხრა, მიჩვენე, რაც წაიკითხეო. მეც ვუჩვენე და მან განაგრძო კითხვა. ჩემთვის უცნობი იყო ეს გაგრძელება: „შეიწყნარეთ რწმენით უძლურნი“ [114]. ალიპიუსმა თავის თავზე მიიღო ეს სიტყვები და კიდევაც გამანდო თავისი ვარაუდი. ამნაირი შეგონებით განმტკიცებულმა ყოველგვარი მღელვარებისა და ყოყმანის გარეშე მიიღო სასიკეთო გადაწყვეტილება, მისი ზნეობრივი სიფაქიზის შესაბამისად, ხოლო ამ მხრივ ის რა ხანია გაცილებით მაღლა იდგა ჩემზე.
დაუყოვნებლივ მივედით დედაჩემთან და ყველაფერი ვაუწყეთ. საბრალო ქალი ცას ეწია სიხარულით. ვუამბეთ, როგორ მოხდა ეს. დედაჩემს სამოთხის კარი გაეღო და გულმხურვალე მადლი გიძღვნა, უფალო ჩემო, „ვისაც განუზომლად მეტის ქმნა ძალგიძს, ვიდრე ჩვენ გთხოვთ, ანდა ვიაზრებთ“ [115]. მან დაინახა, რომ ჩემი სახით გაცილებით მეტი მიიღო, ვიდრე თვითონვე ელოდა, როცა მწარე გმინვითა და ცრემლების ფრქვევით შეგთხოვდა ჩემს შეწყალებას. შენს მიმართ მიმაქციე, უფალო: აღარც ცოლის შერთვა მინდოდა და აღარც რისიმე იმედი მქონდა ამ ქვეყნად. მტკიცედ დავადექი იმ რწმენას, რომლითაც მოსილი დიდი ხნის წინათ უჩვენე მას ჩემი თავი და „სიხარულად უქციე გლოვა“ [116], გაცილებით უფრო დიდ სიხარულად, ვიდრე ამის იმედი ჰქონდა; დიახ, ეს იყო უფრო წმინდა და უმანკო სიხარული, ვიდრე ის მოელოდა თავისი შვილიშვილების - ჩემი ხორციელი შვილებისაგან.
_________________________________
[109] - ფსალმ. 6, 4 - ფსალმ. 78, 5; 8.
[110] - თავის „ქადაგებებში“ (82, 11, 14) ცოდვილის ყოყმანს („ხვალ - ხვალ“: „cras-cras“) ნეტარი ავგუსტინე ხშირად ადარებს ყვავის ჩხავილს („ყვა-ყვა“): „აჰა, გეუბნები შენ: ვიდრე ასე ყვავივით ჩხავიხარ, წარწყმდები კიდეც“.
[111] - იგულისხმება წმ. ანტონი დიდი ეგვიპტელი, - იხ. ქვე, შენ. 74.
[112] - მათე XIX, 21.
[113] - რომ. XIII, 13-14.
[114] - რომ. XIV, 1.
[115] - ეფეს. III, 20.
[116] - ფსალმ. 29, 12.
თარგმნა და კომენტარები დაურთო ბაჩანა ბრეგვაძემ