წიგნი მეცამეტე

I

1. შენ გიხმობ, „ღმერთო ჩემო, წყალობაო ჩემო“ ^[1], რომელმაც შემქმენი და არ დაგვიწყნივარ შენი დამვიწყებელი. შენ გიხმობ ჩემს სულში, რომელსაც ამზადებ შენს მისარქმელად. სწორედ შენ ჩაუნერე ამის სურვილი. მაშ, ნუ მიმატოვებ ახლა შენს მხმობელს. აკი თვითონვე დაასწარ ჩემს ხმობას ^[2], როცა დაჟინებით, ხშირ-ხშირად და სხვადასხვანაირად მესიტყვებოდი, რათა შენსკენ მოქცეულს შორითვე მესმინა შენი ხმა, ჩემი მხმობელი.

შენ წარხოცე, უფალო, ყველა ჩემი ბოროტი საქმე, რათა საქმისამებრ არ მოგეზღა ჩემთვის, საქმისამებრ, დაცემისკენ რომ მიმაქანებდა, და შენვე წინასწარ განსაზღვრე ყველა ჩემი კეთილი საქმე, რათა საქმისამებრ მიგეზღა შენთვის ^[3], - შენთვის, რომელმაც შემქმენი. შენ ხომ მაშინავ იყავი, როცა მე არ ვარსებობდი, და არც ვიყავი ღირსი იმისა, რომ სიცოცხლე მოგენიჭებინა ჩემთვის. მაგრამ, აი, მე ვარსებობ შენი წყალობით, რომელიც მანამდეც არსებობდი, ვიდრე შემქმნიდი და შეჰქმნიდი იმასაც, რისგანაც შემქმენი. არადა, რაში გჭირდებოდი? მე არა ვარ ის ძალა, უფალო ღმერთო ცემო, რომ რამეში გამოგდგომოდი. ჩემი სამსახური ვერ დაგიხსნის დაღლილობისაგან, რადგანაც არასოდეს იღლები შენი ქმედითობით; ვერც ჩემი მსახურება გაზრდის შენს ძალმოსილებას, ყოვლის მძლეო; ვერც ჩემი თაყვანისცემა შეგმატებს პატივსა და ღირსებას. არა, მე უნდა გმსახურებდე და თაყვანს გცემდე ^[4], რათა ბედნიერი ვიყო შენში, რადგანაც შენ მიბოძე სიცოცხლეც და იმის უნარიც, რომ ბედნიერად ვიგრძნო თავი.

II

2. შენი სიკეთის სავსებისგან წარმოიშვა ყველა ქმნილება, რომელიც ასევე სიკეთეა, თუმცაღა არას გარგია; შენგან წარმოქმნილი, რა თქმა უნდა, ვერ გიტოლდება, და მაინც, მასაც აქვს არსებობის უფლება, რადგან მისი არსებობა შენმიერია.

რა დამსახურება მიუძღვით შენს წინაშე შენსავე მიერ „თავდაპირველად“ შექმნილ „ცასა და მიწას?“ ^[5] რა დამსახურება მიუძღვით სულიერსა თუ სხეულებრივ არსებებს, რომლებიც „შენი სიბრძნით შეჰქმენი?“ ^[6] განა ისინი სწორედ შენს სიბრძნეზე არ იყვნენ დამოკიდებულნი, თვით მაშინაც კი, როცა ჯერ კიდევ დაუსრულებელნი და უსახონი უწესრიგობას მიელტვოდნენ, რათა სრულიად განძარცულიყვნენ შენ მსგავსებისაგან? სულიერი ბუნება, თუნდაც უსახო, უფრო მაღლა დგას, ვიდრე სახის მქონე სხეული; ხოლო სხეულებრივი ბუნება, რომელსაც სახე არ გააჩნია, უფრო მაღლა დგას, ვიდრე სრული „არარა“. ყოველივე უსახო უსახოდვე დარჩებოდა შენი სიტყვისამებრ, იმავე სიტყვას რომ არ გამოეხმო, რათა შენს ერთობას შერწყნოდა, და სახე არ მიეცა მისთვის; ასე რომ, რაკიღა შენგან გამოვა, ყველაფერი ყოფილიყო „ძალიან კარგი“ ^[7]. ან თვით უსახოებაც რა დამსახურების გამო მიემადლა ქმნილებას? უშენოდ ესეც არ იქნებოდა.

3. ან რა ისეთი დამსახურება მიუძღვის შენს წინაშე სხეულებრივ მატერიას, რომ თუნდაც „უხილავი და ისახო“ ყოფილიყო? არა, ასეთიც არ იქნებოდა, შენ რომ შე შეგექმნა იგი. და რაკი საერთოდ არ იყო, რითიღა შეეძლო დაემსახურებინა ის, რომ არსებობას ზიარებოდა?

რა დამსახურება მიუძღოდათ შენს წინაშე სულიერ არსებებს, ჯერ მხოლოდ მკრთალად მოხაზულ-მონიშნულნი რომ იყვნენ, ბუნდოვანნი, არამყარნი, პირქუში უფსკრულის მსგავსნი და შენგან განსხვავებულნი? მხოლოდ შენმა სიტყვამ მიაქცია ისინი მათი შემოქმედისკენ, და მის მიერ ნათელფენილნი თვითონაც ნათელნი გახდნენ, მართალია, არა შენებრ ნათელნი, უფალო ჩემო, მაგრამ მაინც შენი ხატების თანამსგავსნი ^[8].

როგორც სხეულისათვის „იყოს“ იმასვე როდი ნიშნავს, რომ„ მშვენიერი იყოს“, - თორემ მაშინ სიმახინჯე საერთოდ აღარ იარსებებდა, - ასევე შექმნილი სულისთვისაც „სიცოცხლე“ იგივე როდია, რაც „ბრძნული სიცოცხლე“, - ასე რომ არა, ყოველი სული უცვლელად ბრძენი იქნებოდა. „მისი სიკეთეა შენთან სიახლოვე“ ^[9], რათა შენგან განშორებულმა არ დაჰკარგოს ნათელი, შენთან მოახლოებულს რომ მიუღია, და ამრიგად, არ დაინთქას ცხოვრების მწვირეში, რომელიც მსგავსია პირქუში უფსკრულისა.

და ჩვენც, სულდგმულნი, სულიერი არსებები ვართ. შენგან - ჩვენი ნათლისაგან - გარემიქცეულნი ამ ცხოვრებაში „ოდესღაც ბნელნი ვიყავით“ ^[10], და ამჟამადაც ვევნებით ჩვენში ჩარჩენილი ბნელისაგან, ვიდრე „სამართლიანნი არ გავხდებით“ შენს მხოლოდშობილ ძეში ^[11], როგორც „მთანი უფლისა“ ^[12]; რადგანაც შენი განკითხვით ვიყავით როგორც „საზარელი უფსკრული“ ^[13].

III

4. სამყაროს შექმნის დასაწყისში შენს მიერ წარმოთქმულ სიტყვებს - „იყოს ნათელი, და იქმნა ნათელი“ ^[14], - მე არცთუ უსაფუძვლოდ მივაკუთვნებ სულიერ არსებებს, რომლებსაც, ასე თუ ისე, უკვე ცოცხალნი ეთქმოდათ, რაკირა შენგან იღებდნენ ნათელს. თუმცა როგორც ამ ჩანასახოვან სიცოცხლეს არ დაუმსახურებია ის, რომ შენს მიერ ნათელფენილი ყოფილიყო, ასევე არ დაუმსახურებია, უკვე ნამდვილ სიცოცხლედ ქცეულს, შენგან მოჰფენოდა ნათელი. მაგრამ შენ არ ინებე, რომ უსახოდ დარჩენილიყო და ამიტომაც უნდა ქცეულიყო ნათლად, თუმცა არა ბუნებით, რამედ მანათობელი ნათლის ჭვრეტითა და მასთან შერწყმის წყალობით. მხოლოდ შენმა მადლმა მისცა საშუალება, სიცოცხლედ და, თანაც, ბედნიერ სიცოცხლედ ქცეულიყო, რაკიღა მიიქცა იმის მიმართ, რაც შეუძლებელია უკეთესი ან უარესი გხდეს, ესე იგი, შენსკენ მოიქცა, ერთო ღმერთო, რომელიც მხოლოდ „ხარ“, და რომლისთვისაც სიცოცხლე იგივეა, რაც ბედნიერი სიცოცხლე, რადგანაც შენი ბედნიერება თვითონ შენა ხარ.

IV

5. რა უნდა გკლებოდა ბედნიერებისათვის, - აკი თვითონვე ხარ შენი ბედნიერება, - საერთოდ რომ არაფერი ყოფილიყო და ყველაფერი უსახოდ დარჩენილიყო? განა იმიტომ შეჰქმენი სამყარო, რომ გჭირდებოდა, არამედ შენი სიკეთის სავსებით ^[15]. არც შენი ქმნილებებისათვის მიგინიჭებია სახე იმიტომ, რომ უფრო სრული ყოფილყო შენი სიხარული. თავად სრულქმნილს არ გსიამოვნებდა მათი არასრულქმნილება. იმ მიზნით როდი სრულყავი ისინი და სასიამოვნოდ აქციე შენთვის, რომ არასრულქმნილი, მათი სრულყოფის წყალობით, უფრო სრულქმნილი გამხდარიყავი. შენი კეთილი „სული იძვროდ წყალთა ზემოთ“ ^[16]; წყალნი როდი მიაქანებდნენ მას, თითქოს მათზე ყოფილიყოს დავანებული. როცა ამბობენ, რომ შენმა სულმა დაივანა ვინმეზე, ეს იმას ნიშნავს, რომ მან თავის თავში მიანიჭა მას სიმშვიდე. არა, შენი უხრწნელი, უცვლელი და თავიმკმარი ნება იძვროდა შენს მიერვე შექმნილი სიცოცხლის ზემოთ, მაგრამ ცოცხალთათვის სიცოცხლე იგივე როდია, რაც ბედნიერი სიცოცხლე, რადგანაც თავიანთ სიბნელეში დაბორიალობენ. ამიტომ ისღა დარჩენიათ, რომ შენსკენ, ანუ მათი შემოქმედისაკენ მოიქცნენ, რათა სულ უფრო და უფრო მიუახლოვდნენ სიცოცხლის წყაროს, მის ნათელში ხედავდნენ ნათელს ^[17] და, ამრიგად, ეზიარებოდნენ სრულყოფილებას, სინათლეს და ბედნიერებას ^[18].

V

6. და, აი, ანიგმად წარმომიდგება სამება, ესე იგი, შენ, ღმერთო ჩემო, რადგანაც შენა ხარ, მამაო, დასაბამი ჩვენი სიბრძნისა; ესაა შენი სიბრძნე, შენგან შობილი, შენივე სწორი და თანამარადისი, - ესაა შენი ძე, ვისი მეშვეობითაც შეჰქმენი ცა და მიწა. მე უკვე ბევრი რამ ვთქვი ამ „ცათა ცის“, უსახო და უბედური მიწისა თუ ბნელი უფსკრულის, სულიერი უსახოების ამ თავქვე დაქანებული და შმაგად მედინი ნაკადის შესახებ; მაგრამ როგორც კი მიიქცა ყოველგვარი სიცოცხლის შემოქმედისკენ, ნათელფენილი მშვენიერ სიცოცხლედ იქცა და შეიქმნა ცა იმ ზეცისა, რომელიც შემდეგ წყალთა გამყოფად მოგვევლინა.

უკვე ღმერთის სახელში მე შევიცანი მამა, ყოველივე ამის შემოქმედი; დასაბამად კი ძე იწოდა ^[19], ვისი მეშვეობითაც შეიქმნა ყოველივე ეს. მაგრამ რაკი ჩემი ღმერთის სამპიროვნება მწამდა, ჩემივე რწმენით მის წმიდა წერილში ვეძებდი ამ სამპიროვნებას. და, აი, შენი „სული იძვროდა წყალთა ზემოთ“ ^[20]; აი, წმიდა სამებაც, ღმერთო ჩემო: მამა, ძე და სული წმიდა, შემოქმედი ყოველი ქმნილებისა ^[21].

VI

7. კი მაგრამ, რა იყო იმის მიზეზი, ო, ნათელო ჭეშმარიტო, - შენ გიახლოვებ ჩემს გულს, რათა ფუჭად არ ჩამიაროს მისმა სწავლამ: გაფანტე მისი წყვდიადი, - დიახ, რა იყო იმის მიზეზი, რომ შენმა საღმრთო წერილმა მხოლოდ მას შემდეგ დაასახელა შენი სული, რაც უკვე მოიხსენია ცა, უსახო და უდაბური მიწა და უფსკრულის თავზე მდებარე ბნელი? იქნებ ის, რომ თავდაპირველად ჩვენთვის უნდა გაეცნო იგი, როგორც „ზემოთ მძვრელი“, რაც მხოლოდ მას შემდეგ იქნებოდა შესაძლებელი, როცა იტყოდა, თუ რის ზემოთ იძვროდა შენი სული? ის ხომ არც მამის ზემოთ იძვროდა და არც ძის ქვემოთ, ასე რომ, გამოთმა არაზუსტი იქნებოდა, თუკი თავდაპირველად არ გვეცოდინებოდა, მაინც რის ზემოთ იძვროდა იგი. ამიტომ ჯერ უნდა თქმულიყო, თუ რის ზემოთ იძვროდა, და მხოლოდ შემდეგ გაგვეგო მისი სახელი, რისი მოხსენიებაც მარტოოდენ ამ სიტყვებით თუ შეიძლებოდა: „ზემოთ იძვროდაო“. მაგრამ რატომ არ შეიძლებოდა სხვანაირად გაგვეცნო იგი, და არა როგორც „ზემოთ მძვრელი?“

VII

8. ახლა კი, ვისაც შეუძლია, გონების თვალი მიადევნოს შენს მოციქულს, რომელიც ამბობს: „ღვთის სიყვარული ჩაიღვარა ჩვენს გულებში სული წმიდის მიერ, რომელიც მოგვეცა ჩვენ“ ^[22]; ის გვასწავლის „სულიერ მადლს“ ^[23] და გვიჩვენებს „უზენაეს გზას სიყვარულისას“ ^[24]; მუხლს იდრეკს ჩვენთვის შენს წინაშე ^[25], რათა შევიცნოთ ის, რაც „ყოველგვარ შემეცნებას აღემატება“ ^[26] - უზენაესი სიყვარული ქრისტესი. ამიტომაც იყო, რომ დასაბამითვე უზენაესი „იძვროდა წყალთა ზემოთ“.

ვის ვუთხრა, ან რა სიტყვებით ვუთხრა, რაოდენ მძიმეა ვნებათა ტვირთი, საზარელ უფსკრულში რომ გვიპირებს დანთქმას? ვის ვუთხრა, რა ტკბილია სიყვარული, რომელიც, პირიქით, გვამაღლებს შენი სულის წყალობით, დასაბამითვე რომ „იძვროდა წყალთა ზემოთ?“ ვის ვუთხრა, ან როგორ ვუთხრა? ვიძირებით და ამოვყვინთავთ? მაგრამ აქ ლაპარაკიც კი ზემდეტია სივრცეზე, სადაც შეიძლება ჩაძირვაც და ამოყვინთვაც. რა ზუსტია ეს შედარება. და, იმავდროულად, რა არა-ზუსტიც! ჩვენი განწყობილება, ჩვენი ვნებები, ჩვენი სულის უწმინდურება დაბლა გვეზიდებიან და დაცემის ზით მიგვაქანებენ; აკი მარტოოდენ უზრუნველობა გვიყვარს. და მხოლოდ შენი სულის სიწმინდე თუ აგვამაღლებს, რათა გულით მივეახლოთ შენს უზენაეს სავანეს, სადაც შენი „სული იძვროდა წყალთა ზემოთ“, - და, ამრიგად, ვეზიაროთ სრულ სიმშვიდეს და აუმღვრევლობას, როცა ჩვენი სული გადალახავს „წინააღუდგომელი წყლის ტალღებს“ ^[27].

VIII

9. დაეცა ანგელოზი, დაეცა სულიც კაცისა, მათი დაცემა გვიჩვენებს, რაოდენ ბნელსა და პირქუშ უფსკრულში იქნებოდა დანთქმული ყველა სულიერი ქმნილება, შენ რომ არ გეთქვა თავდაპირველად: „იყოს ნათელი“ და იქმნა ნათელი“ ^[28], და მორჩილად არ შემოგვრდომოდა ყოველი უმანკო სული - შენი ზეციური ქალაქის მკვიდრი, რათა სიმშვიდე ეპოვა შენს სულში, თავად უცვლელი თავს რომ დასტრიალებს ყოველივე ცვალებადს. ასე რომ არა, ბნელ უფსკრულად იქცეოდა თვით „ცაც ზეცისა“, ახლა კი „ნათელია უფლის მიერ“ ^[29]. დაცემულ ქმნილებათა ამ უბადრუკი შფოთით გვიჩვენებ (შენი ნათლის სამოსი რომ არ მოსავთ და ამიტომაც გვივლენენ თავიანთ სიბნელეს), რარიგ დიადნი არიან შენი გონიერი ქმნილებანი, რომელთაც მხოლოდ შენ შეგიძლია მიანიჭო სიმშვიდე და ბედნიერება ^[30], და არა სხვას, შენზე მცირეს; ასე რომ, თვითონაც არ შესწევთ ამისი ძალი. ხოლო შენ, ღმერთო ჩვენო, ნათელს გვფენ ჩვენ, „და იქცევა სიბნელე ჩვენი, როგორც შუადღე“ ^[31].

მომეცი შენი თავი, ღმერთო ჩემო, დამიბრუნე იგი: მე ხომ მიყვარხარ. თუ ეს ცოტაა, მომეცი ძალა, უფრო მეტად შეგიყვარო. არ შემიძლია გავზომო და ასე გავიგო, რამდენი მაკლია სრულყოფილ სიყვარულამდე, როცა მოგაშურებ და ჩაგეკონები, რათა აღარასოდეს გაგშორდე, ვიდრე მთლიანად არ „დამფარავ შენი სახის საფარველქვეშ“ ^[32]. მხოლოდ ის ვიცი, რომ მიჭირს უშენობა, არა მარტო ჩემს გარეთ, არამედ ჩემშიაც, და სიღატაკეა ჩემთვის ყოველგვარი სიდიდრე, რომელიც არ არის ჩემი ღმერთი.

IX

10. კი მაგრამ, განა მამა და ძე არ იძვროდნენ წყალთა ზემოთ? თუ მათ ისე წარმოვიდგენთ, როგორც სივრცეში მოძრავ სხეულებს, ამასვე ვერ ვიტყვით სულიწმიდაზე. ხოლო თუ ეს სიტყვები წარმოგვიჩენენ მარადჟამ უცვლელ ღვთაებრივ სიდიადეს, ყოველივე ცვალებადზე უზენაესს, მაშინ მამაც, ძეც და სული წმიდაც „იძვროდნენ წყალთა ზემოთ“ ^[33].

სიყვარული აგვიტაცებს ამ სავანემდე და შენი კეთილი სული აგვამაღლებს ჩვენ, მდაბალთ, რათა განვერიდოთ სიკვდილის ბჭეს. ჩვენი სიმშვიდეა კეთილი ნება ^[34]. ყოველი სხეული საკუთარი სიმძიმის გამო თავისი ადგილისკენ ისწრაფვის. მისი წონა მხოლოდ ქვევით როდი ეწევა, არამედ მისი ბუნებრივი ადგილისკენაც. ცეცხლი ზევით მიილტვის, ქვა კი - ქვევით. თავიანთი წონით აღძრულნი საკუთარ ადგილს ეძებენ. წყალში ჩასხმული ზეთი თავზე ექცევა მას, ზეთში ჩასხმული წყალი კი ქვევით მიიწევს: თავიანთი სიმძიმის ზემოქმედებით, ისინი საკუთარ ადგილს ეძებენ ^[35]. სადაც წესრიგი არ არის, იქ მშფოთვარებაა. ყველაფერი, რაც წესრიგდება, კიდეც მშვიდდება. ჩემი სიმძიმე ჩემივე სიყვარულია: ის მამოძრავებს ყოველთვის, მიუხედავად იმისა, თუ საით ვისწრაფვი. შენ მოგვმადლე ნიჭი წვისა და ზევით სწრაფვისა: ჩვენც ვიცვით და ზევით ვისწრაფვით ჩვენივე გულის საფეხურებით ვმაღლდებით, აღმა მივიწევთ, და „აღსავლის გალობას“ ^[36] ვგალობთ. შენი ცეცხლით, შენი კეთილი ცეცხლით ვიწვით და ზეციური იერუსალიმის სიმშვიდისაკენ მივილტვით. „გავიხარე, როდესაც მითხრეს, უფლის სახლში შევიდეთო“ ^[37]. იქ დაგვამკვიდრებს კეთილი ნება, და სხვა აღარაფერი გვსურს, გარდა იმისა, რომ იქვე ვიყოთ უკუნისამდე.

X

11. ნეტა იმ არსებებს, რომელთაც არ იციან სხვანაირი მდგომარეობა. ისინი სულ სხვანაირნი იქნებოდნენ, იმავ წამს, როგორც კი შეიქმნენ, შენს მადლს, ყოველივე ცვალებადზე უზენაესს, რომ არ აემაღლებინა შენივე ქმნილებანი ამ მოწოდებით: „იყოს ნათელი, და იქმნა ნათელი“ ^[38]. ჩვენ ერთმანეთისაგან ვასხვავებთ იმ დროს, როცა ჯერ კიდევ ბნელი ვიყავით, და იმას, როცა ნათლად ვიქეცით ^[39]. ზეციურ ქმნილებებზე მხოლოდ ისაა ნათქვამი, თუ რანი იქნებოდნენ ისინი, ნათელი რომ არ ჰფენოდათ; ამ სიტყვებით საღმრთო წერილი თითქოს გვიჩვენებს მათ მერყევსა და ბნელ ბუნებას, რათა უფრო ნათლად აგვიხსნას, რატომ შეიცვალნენ ისინი: უშრეტი ნათლისკენ მიქცეულნი თვითონაც ნათლად იქცნენ ^[40]. ვისაც შეუძლია, გაიგოს, ან შენ გთხოვოს, რომ გააგებინო. მე კი ნუ შემაწყენენ თავს: განა მე ვარ ის ნათელი, „რომელიც გაანათლებს ყველა კაცს, მომავალს ქვეყნად?“ ^[41]

XI

12. ვის შეუძლია ყოვლად ძლიერი სამების წვდომა? არადა, ვინ აღარ ლაპარაკობს მასზე, თუკი მართლა მასზე ლაპარაკობს? იშვიათია სული, რომელმაც იცოდეს, რას ამბობს, როცა სამებაზე მსჯელობს. დაობენ, კამათობენ, იბრძვიან, მაგრამ ვერავინ იხიალვს ამ ხილვას, თუკი სულის სიმშვიდე უცხოა მისთვის.

მე ვისურვებდი, იმ სამ თვისებას დაჰფიქრებოდნენ კაცნი, რომელიც თვით მათშივეა. ეს სამი, რა თქმა უნდა, სამება როდია. მე მხოლოდ იმას მივანიშნებ ადამიანებს, თუ საით წარმართონ თავიანთი აზრის ძალისხმევა და კვლევა-ძიება, რათა დარწმუნდნენ, რაოდენ შორს არიან როგორც ერთის, ისე მეორის გაგებისაგან.

აი, ეს სამი თვისება: ყოფნა, ცოდნა და ნდომა. მე ვარ, მე ვიცი, მე მნებავს ^[42]. მე ვარ მცოდნე და ნების მქონე; მე ვიცი, რომ ვარ და მნებავს; მე მნებავს, ვიყო და ვიცოდე.

ეს სამი თვისება განუყოფელ ერთიანობად ერწყმის ერთმანეთს, და ეს ერთიანობაა სიცოცხლე: ერთი სიცოცხლე, ერთი გონება და ერთი არსეი. მიუხედავად ანუსამ თვითეული მათგანი რაღაც თავისთავადია და ერთადერთი. სამივე ერთმანეთისაგან განუყოფელია, მაგრამ, იმავდროულად, განსხვავებულიც. ვისაც შეუძლია, გაიგოს თვითეული ჩვენგანი თავისი თავის წინაშე დგას: დაე, ჩაიხედოს საკუთარ სულში, დაინახოს და მითხრას.

მაგრამ აქ რომ კიდევაც აღმოაჩინოს რამე მსგავსება და ამის გამოხატვაც შესძლოს, ნუ ეგონება, თითქოს შეიცნო მარად უცვლელი და ყველაზე უზენაესი არსი: უცვლელია მისი ყოფნა, უცვლელია ცოდნა, უცვლელია ნება ^[43]. ამ სამი თვისების ერთიანობა განაპირობებს ღმერთი სამპიროვნებას თუ თვითული პირისათვის ნიშნეულია სამივე თვისება, ასე რომ, სამებად ითქმის ყოველი პირი? ან იქნებ ორსავე შემთხვევაში სამება, სასწაულებრივად მარტივი და, იმავდროულად, მრავალფეროვანიც, თავის თავში დასრულებული და თავისივე უსასრულო მიზანი, სწორედ ამიტომ არის, ამიტომ იცის და ამიტომაა უცვლელად თვითმკმარი თავისი ერთობის სიუხვით და სიდიადით? ვინ შესძლებს ამის გაგებას გაუჭირვებლად? ვინ მოახერხებს სიტყვით გადმოგვცეს ეს? ვინ გაბედავს, ასე თუ ისე, აგვიხსნას ეს საიდუმლო? ^[44]

XII

13. მაშ, განაგრძე შენი აღსარება, ჩემო რწმენავ; უფალ ღმერთს შენსას უთხარი: წმიდაო, წმიდაო, წმიდაო, უფალო ღმერთო ჩემო! ^[45] შენი სახელით მოვინათლეთ, მამაო, ძეო და სულო წმიდაო, და ჩვენც ნათელს ვცემთ შენი სახელით, მამაო, ძეო და სულო წმიდაო ^[46]; რადგან ჩვენს შორისაც თავისი ქრისტეს მეშვეობით „შეჰქმნა ღმერთმა ცა და მიწა“, შენი ეკლესიის სულიერი და ხორციელი წევრნი. და ჩვენი მიწაც ^[47], ვიდრე მოძღვრებით მიიღებდა სახეს, „უსახო იყო და უდაბური“; ჩვენც უმეცრების ბნელი გვფარავდა, რადგანაც „უსამართლობისათვის მხილებით დასაჯე კაცი“ ^[48], და „მსჯავრი შენი როგორც თვალუწვდენი უფსკრული“ ^[49].

მაგრამ შენი „სული იძვროდა წყალთა ზემოთ“ ^[50], და შენმა გულმოწყალებამ არ მიგვატოვა ჩვენ, უბედურნი. და შენ თქვი: „იყოს ნათელი; მოინანიეთ, ვინაიდან მოახლოვდა ცათა სასუფეველი ^[51]. მოინანიეთ; იყოს ნათელი“. და რაკი ბორგავდა ჩვენი სული, შენ გაგიხსენეთ, უფალო, „იორდანის პირას“ ^[52], შენსავით მაღალ მთაზე, რომელიც დადაბლდა ჩვენი გულისთვის. შეგვძულდა ჩვენი სიბნელე; მიტომაც მოვიქეცით შენს მიმართ და „იქმნა ნათელი“. და, აჰა, „ოდესღაც ბნელი ვიყავით, ხოლო აწ ნათელი უფლის მიერ“ ^[53].

XIII

14. და მაინც, დღემდე მხოლოდ „რწმენით ვიარებით და არა ხედვით“ ^[54]; ვინაიდან „ხსნილნი ვართ სასოებით, ხოლო ხილული სასოება არ არის სასოება“ ^[55]. ჯერ კიდევ „უფსკრული უფსკრულს გასძახის“ ^[56], მაგრამ უკვე „შენი ჩანჩქერების ხმით“ ^[57]. ხოლო მას, ვინც ამბობს: „მე არ შემეძლო მელაპარაკა თქვენთან, როგორც სულიერთა მიმართ, არამედ როგორც ხორციელთა მიმართ ქრისტეში“ ^[58], - თვითონაც არა ჰგონია, რომ ყველაფერს მისწვდა, ამიტომაც „უკანას ივიწყებს და წინას ესწრაფვის“ ^[59], და „სიმძიილითა გმინავს“ ^[60]. მის სულს სწყურია ცოცხალი ღმერთი და „ისე მიილტვის მისკენ, როგორც ირემი მიელტვის ანკარა წყაროს“ ^[61]. ამიტომაც ღაღადებს: „როდისღა მოვალ?“ ^[62] მას „სურს შეიმოსოს ზეციური სავანე ჩვენი“ ^[67], და „ნუ იქნებით ყრმანი გონებით; ბოროტისათვის ყრმანი იყავით, მაგრამ სრულწლოვანნი იყავით გონებით“ ^[65], და კიდევ: „ეჰა, უგონო გალატელნო, ვინ მოგნუსხათ ისე, რომ აღარ ემორჩილებით ჭეშმარიტებას?“ ^[66] ხოლო ეს უკვე მისი ხმა კი აღარაა, არამედ შენი, რადგანაც შენ მოგვივლინე ზეცით შენი სული ^[67] მისი მეოხებით, ვინც „ამაღლდა ზეცად“ ^[68] და „გზა გაუხსნა თავისი მადლის ჩანჩქერს, რათა სიხარულის მდინარეს წაელეკა შენი ქალაქი“ ^[69].

ამ ქალაქისათვის გმინავს „მეგობარი სიძისა“ ^[70], ვისაც უკვე აქვს „სულის პირველი ნაყოფი“ ^[71], მაგრამ დღემდე კვნესის გული, და „მოელის ღვთის ძედ შერაცხვას და გამოხსნას მისი სხეულის“. ის ჭმუნავს ამ ქალაქის გამო, როგორც ქრისტეს სასძლოს - ეკლესიის წევრი, და საღმრთო შურით შურს მისი, როგორც სიძის მეგობარს; დიახ, მისდამი აღეძვრის შური, და არა საკუთარი თავისადმი, რადგანაც თავისი კი არა „შენი ჩანჩქერების“ ^[72] ხმით გასძახის მეორე უფსკრულს, რომლის წინაშეც თავისი შურის გამო ძრწის: „როგორც გველმა თავისი ზაკვით აცთუნა ევა, ვაითუ უმწეო გონებაც ასევე განეშოროს შენს სიწრფელეს“ ^[73], რომელიც არის ჩვენს სიძეში, შენს მხოლოდშობილ ძეში. რა მშვენიერი იქნება ეს ნათელი, როცა შეშრება ჩემი ცრემლები, „პურად რომ მექცნენ თუ ღამით, რადგანაც გამუდმებით მეკითხებოდნენ: „სად არის ღმერთი შენი?“ ^[74]

XIV

15. და მეც ვამბობ: „სადა ხარ, ღმერთო ჩემო? სადა ხარ შენ?“ ცოტა ხანს ვისვემენ შენში ^[75], როცა სინანულის სიმღერებად იღვრება ჩემი სული ^[76], ქებას რომ გასხამს ნეტარებით ფრთაშესხმული და აღიარებს შენს სიდიადეს ^[77]. მაგრამ მალე კვლავინდებურად მწუხრდება იგი, რადგანაც ეცემა და პირქუშ უფსკრულად იქცევა; ან, უფრო სწორად, გრძნობს, რომ დღემდე კვლავ უფსკრულია. სწორედ მას მიმართავს ჩემი რწმენა, გზის მანათობლად რომ აღმინთე ღამის უკუნში: „რად ხარ მწუხარე, ჩემო სულო, რად შემომკვნესა? მიენდე ღმერთს“ ^[78]; „მისი სიტყვა ლამპარია შენს გზაზე“ ^[79]. მიენდე და დაითმინე, ვიდრე არ დასრულდება ღამე, უკეთურთა დედა; ვიდრე არ დასრულდება რისხვა ღვთისა, ვისი შვილებიც ვიყავით ოდესღაც, როდესაც ვიყავით ბნელნი; ამ ბნელის ნაშთს ვატარებთ დღემდე ჩვენი სხეულით, რომელიც მკვდარი იქნება ცოდვის გამო, ვიდრე არ „ირიჟრაჟებს დღე და შეიძვრის ჩრდილი“ ^[80]. „მიენდე ღმერთს ^[81]; დილით ავდგები მის ჭვრეტად“ ^[82]. მარადჟამ გეტყვი აღსარებას შენ. დილით ავდგები და ვიხილავ ხსნას ჩემი სახისა, ვიხილავ ჩემს ღმერთს, „რომელიც გააცოცხლებს ჩვენს მკვდარ სხეულს, ჩვენშივე დამკვიდრებული სულის გულისთვის“ ^[83], რადგანაც მოწყალედ დასტრიალებდა თავს ჩვენი მერყევი სულის ბნელეთს. მის მიერ მივიღეთ ამქვეყნიურ ხეტიალში წინდი იმისა, რომ ნათლად ვიქცევით ^[84], ჯერჯერობით კი კვლავ სასოებით ვცოცხლობთ, რადგანაც უკვე „ნათლის ძენი ვართ და ძენი დღისა; არა ვართ ღამის და არც ბნელისა“ ^[85].

მხოლოდ შენ ძალგიძს ერთმანეთისაგან განგვახსვავო ჩვენ და ისინი, რადგანაც არასარწმუნოა ჩვენი ცოდნა; მხოლოდ შენ, რომელიც გამოსცდი ჩვენს გულებს ^[86], და ნათელს დღე უწოდე, ხოლო ბნელს - ღამე ^[87]; ვინ გაგვარჩევს და განგვასხვავებს ერთმანეთისგან ^[88], თუ არა შენ? განა გვაქვს რამე ისეთი, შენგან რომ არ მიგვეღო „პატიოსან ჭურჭელთ“, იმავე თიხისაგან მოზელილთ მეთუნის მიერ, რომლითაც მოზელილ იქნენ „უპატიო ჭურჭელნიც?“ ^[89]

XV

16. თუ არა შენ, მაშ, ვინ შექმნა, უფალო, ჩვენს ზემოთ შენი ურყევი ავტორიტეტის მყარი, ანუ შენი საღმრთო წერილი? „ცა შეიგრაგნება გრაგნილივით“ ^[90], ახლა კი ტყავივით გაშლილა ჩვენს ზემოთ ^[91]. შენი საღმრთო წერილის ავტორიტეტი კიდევ უფრო ამაღლდა მას შემდეგ, რაც ხორციელი სიკვდილით მოკვდნენ მოკვდავნი, რომელთა მეშვეობითაც მოგვეცი იგი. და შენ, უფალო, იცი, როგორ შემოსე ტყავით ადამის ძენი, როდესაც სცოდეს და მოკვდავნი გახდნენ ^[92]. ამიტომაცაა, რომ ტყავივით გაშალე მათ ზემოთ შენი წმიდა წერილის მყარი, წერილისა, რომლის სიტყვებიც უცვლელად ეთანხმებიან ერთიმეორეს. სწორედ ისინი დაამკვიდრე ჩვენს ზემოთ, როცა შენს მოკვდავ  მსახურთა მეშვეობით მოქმედებდი. თვით თავიანთი სიკვდილით განამტკიცეს მათ ამ სიტყვების ავტორიტეტი, რომლებიც თვითონვე გვაუწყეს, და რომლებიც ცისარტყელასავით გადაირკალნენ ყოველივე იმის თავზე, რაც მათ ქვემოთაა. მანამდე კი ტყავივით როდი გაგეშალა ცა, და არც კიდით-კიდემდე მოგეფინა შენი საღმრთო წერილის დიდება: ეს მოხდა მხოლოდ მას შემდეგ, რაც ხორციელი სიკვდილით მოკვდნენ შენი მსახურნი ^[93].

17. მაშ, მომეცი, უფალო, ძალი იმისა, რომ ვიხილო „შენი თითებით შექმნილი ცანი“ ^[94]; გაფანტე ჩემს თვალთაგან ჯანღი, რომლითაც დაჰბურე ისინი. იქაა შენი მოწმობა, „სიბრძეს რომ ანიჭებს ყრმებს“ ^[95]. სრულყავი, ღმერთო ჩემო, „შენი ქება ყრმათა და ძუძუმწოვარა ჩვილთა ბაგით“ ^[96]. ჩვენ არ ვიცით სხვა წიგნები, ასე რომ მუსრავდნენ ქედმაღლობას, ასე რომ მუსრავდნენ „მტერსა და მცველს“ ^[97], რომელიც ეურჩება შენთან შერიგებას და იცავს თავის ცოდვებს. მე არ ვიცი, უფალო, არ ვიცი სხვა წმიდა სიტყვები, რომლებიც ესოდენ მძაფრად აღგვიძრავდნენ იმის სურვილს, რომ აღსარებას გეუბნებოდეთ, მორჩილად ვიხრიდეთ ქედს შენი უღლის ქვეშ და უანგაროდ გცემდეთ თაყვანს. მომეცი ძალა, მამაო სახიერო, მომეცი ძალა ქედმოდრეკილსა და ქვეგანრთხმულს, შევიცნო შენი სიტყვები, რადგანაც ქვეგანრთხმულთათვის დაამკვიდრე ისინი.

18. მწამს, რომ არიან ამ მყარს ზემოთ სხვა - უკვდავი წყალნი ^[98], რომელთათვისაც უცხოა მიწიერი ხრწნილება. დაე, ადიდებდნენ ისინი შენს სახელს! დაე, გადიდებდეს ანგელოზთა ეს ზეციური დასი ^[99]. მათ არ სჭირდებათ ამ მყარს უმზირონ და კითხვით შეიცნონ შენი სიტყვები. ისინი მარადჟამ ხედავენ შენს სახეს ^[100] და მარცვალ-მარცვალ, დროის განმავლობაში როდი კითხულობენ შენს მარადიულ ნება-სურვილს. ეს ერთდროულად კითხვაცაა, არჩევაც და სიყვარულიც. მარადჟამ კითხულობენ და არასოდეს გადავა ის, რასაც კითხულობენ. შენი უცვლელი რჩევა, - აი, რას კითხულობენ, რას ირჩევენ და რას ემსჭვალვიან სიყვარულით. არ იხურება მათი წიგნი და არ იგრაგნება მათი გრაგნილი ^[101], რადგანაც შენ თვითონ ხარ მათი წიგნი, მარადიული და წარუვალი; შენ დაადგინე ისინი ამ მყარზე და მიჰმადლე იმისი ძალიც, რომ იხილონ უმწეობა ქვემოთ მდგომი ხალხებისა და შეიცნონ შენი გულმოწყალება, დროში რომ გვიმჟღავნებს შენს თავს, დროის შემოქმედო. რადგანაც „ცაშია, უფალო, შენი გულმოწყალება, და შენი ჭეშმარიტება - ვიდრე ღრუბლებამდე“ ^[102]. ღრუბლები გადაივლიან, ზეცა კი რჩება. ამ წუთისოფლიდან გადიან შენი სიტყვის მქადაგებლები და საუკუნო სოფლად გადავლენ, შენი წერილი კი განფენილია ყველა ხალხს ზემოთ უკუნისამდე. „ცა და მიწ გადავლენ, ხოლო შენი სიტყვები არ გადავლენ“ ^[103]. ტყავი შეიგრაგნება, და ის ბალახიც, რომელზედაც გაშლილი იყო იგი, დაჭკნება და განქარდება მისი მშვენება ^[104], „შენი სიტყვა კი დგას საუკუნოდ“ ^[105]. ხოლო ამჟამად ისე როდი წარმოგვიდგება, როგორიცაა სინამდვილეში, არამედ როგორც „გამოცანა“, ღრუბლებს მიღმა რომ ვჭვრეტთ „ცის სარკეში“ ^[106]. ვინაიდან თუმცაღა შეგვიყვარა შენმა ძემ, მაინც არ გაცხადებულა, რანი ვიქნებით“ ^[107]. ის თავისი სხეულის გარსიდან გვჭვრეტთა, მოგვეალერსა, სიყვარულით დაგვდაგა და ჩვენ „მივილტვით მისი სურნელებისკენ“ ^[108]. მაგრამ ვიცით, რომ „როდესაც გამოცხადდება, მისივე მსგავსნი ვიქნებით, ვინაიდან ვიხილავთ ისე, როგორიცაა იგი“ ^[109]. „იხილო ისე, როგორიცაა იგი“, - აი, ჩვენი სიკეთე, რომელსაც ჯერ კიდევ არ ეთქმის ჩვენი.

XVI

19. როგორც სრულია შენი ყოფნა, ასევე სრულია შენი ცოდნაც: უცვლელია შენი ყოფნა, უცვლელია შენი ცოდნა და უცვლელია შენი ნება. შენს არსებაში უცვლელია შენი ცოდნა და შენი ნება; შენს ცოდნაში უცვლელია შენი არსება და შენი ნება; შენს ნებაში უცვლელია შენი არსება და შენი ცოდნა. როგორც ჩანს, შენს თვალში უსამართლობა იქნებოდა, თუკი, როგორც უცვლელმა ნათელმა იცის თავისი თავი, ისევე ეცოდინებოდა იგი მის მიერ ნათელფენილ ცვალებად არსებასაც. ამიტომაცაა „ჩემი სული როგორც ურწყული მიწა შენდამი“ ^[110]; როგორც თვითონ ვერ გაინათლებს საკუთარ თავს, ასევე თვითონ ვერ მოიკლავს წყურვილსაც, „რადგანაც შენია ცხოვრების წყარო, და შენი ნათლით ვიხილავთ ნათელს“ ^[111].

XVII

20. ვინ შეკრიბა ერთად მწარე წყალნი? ^[112] იგივეა მათი მიზანიც: წარმავალი და მიწიერი ბედნიერება, რისი გულისთვისაც იღწვიან ყველანი, თუმცა უსასრულოდ მრავალფეროვანია მათი საზრუნავი. ვინ თქვა, უფაო, თუ არა შენ: „შეგროვდეს ერთგან წყალი“? ^[113] და გამოჩნდა ხმელეთი, რომელსაც სწყუროდი შენ. „რადგანაც შენია ზღვა, შენ შეჰქმენი იგი, და ხმელეთიც ხელთა შენთა ქმნილებაა“ ^[114]. არა, სურვილთა სიმწარე კი არ იწოდება ზღვად, არამედ წყალთა შესაკრებელი ^[115]. შენ გასაქანს არ აძლევ კაცთა სიავეს და შენვე უდებ ზღვარს წყალთა განფენას: დაე, თვითონვე დაცხრეს მათი მღელვარება. ასე უმორჩილებ ზღვის ძალას შენს მეუფებას, ყველგან რომ ამყარებს წესრიგს.

21. ხოლო სულები, რომლებსაც სწყურიხარ, უფალო, და შენს წინაშე დგანან, სხვა მიზნით განაცალკევე ზღვისაგან; იდუმალი წყაროს ტკბილი წყალითა რწყავ მათ, რათა მიწამ გამოიღოს თავისი ნაყოფი ^[116], და გამოიღებს კიდეც ^[117], ასე რომ, თავისი ღმერთის ბრძანებით ზრდის ჩვენი სული გულმოწყალების საქმეს „საკუთარი ბუნებისამებრ“ ^[118]; უყვარს მოყვასი და შეეწევა მას ხორციელი შეჭირვებისას, რადგანაც ახსოვს, რომ მისი მსგავსია: ჩვენივე უმწეობა გვაიძულებს ისევე ვეხმარებოდეთ მოყვასთ, რანაირ დახმარებასაც თვითონვე ვისურვებდით მათგან, ასეთსავე გასაჭირში რომ ჩავვარდნილიყავით: არა უბადრუკსა და მინდვრის ბალახივით უმწეო დახმარებას, არამედ მტკიცე მფარველბას, ნაყოფიერ ხეს რომ მოგვაგონებს. მოძალადეთა ხელს გამოვტაცებთ ჩაგრულსა და დამცირებულს, რათა მართალი სამსაჯავროს ჭერქვეშ მივუჩინოთ თავშესაფარი, მძლავრი მუხის ჩრდილს რომ წააგავს.

XVIII

22. ისე გევედრები და გემუდარები, უფალო, როგორც გვაძლევ სიხარულსა და ძალას; „დაე, „იშვას სიმართლე დედამიწაზე და სამართლიანობამ გამოანათოს ზეციდან“ ^[119]; დაე, „გამოჩნდნენ მნათობნი მყარზე“ ^[120]. დაე, ვუწილადოთ ჩვენი პური მშიერთ, ჩვენს ჭერქვეშ შემოვიყვანოთ მიუსაფარნი, შევმოსოთ შიშველ-ტიტველნი და ნუ შეურაცხყოფთ მონებს, რომლებიც ჩვენსავით კაცნი არიან ^[121].

მიწამ აღმოაცენა ნაყოფნი: შეხედე, რა კარგნი არიან... „დაე, დროულად გაბრწყინდეს ჩვენი ნათელი“ ^[122]; და როცა ჩვენი უბადრუკი მოსავლის ნაცვლად ვეზიარებით სიხარულს - პირისპირ ვჭვრეტდეთ სიცოცხლის სიტყვას, დაე, გამოვჩნდეთ, როგორც „მნათობნი სამყაროში“ ^[123], შენი საღმრთო წერილის მყარზე დაფუძნებული.

იქ გვასწავლი, როგორ გავარჩიოთ ერთმანეთისაგან გონით საწვდომი და გრძნობადი, როგორც დღე და ღამე; ერთის მხრივ, - გონით საწვდომის, ხოლო მეორეს მხრივ, გრძნობადის მიმართ მიდრეკილი სულნი. და ახლა, როგორც მყარის შექმნამდე, მარტო როდი გაარჩევ შენი საიდუმლო გადაწყვეტილებით, მარტო როდი ჰყოფ ერთმანეთისაგან ნათელს და ბნელს: შენი სულიერი ქმნილებანი, იმავე მყარზე რომ დაგიფუძნებია ქვეყნიერებისათვის მოვლნილი მადლის წყალობით, თავს დაჰნათიან მიწას, ერთმანეთისაგან ათავისთავადებენ დღესა და ღამეს და დროთა მონაცვლეობის ნიშნებად გვევლინებიან ^[124]: „ძველი წარხდა, და, აჰა, ყოველივე არის ახალი“ ^[125], „ვინაიდან ახლა უფრო ახლოა ჩვენთან ხსნა, ვიდრე მაშინ, როცა ვირწმუნეთ“ ^[126]. „ღამე განგვეშორა“, „დღე კი მოგვეახლა“ ^[127], და შენ „აკურთხებ შენი წლის გვირგვინს“ ^[128] და „შენი ყანის მოსამკალად აგზავნი მომკალთ“ ^[129], ყანისა, რომელიც სხვებმა დათესეს და დაიმუშავეს ^[130]. შენ სხვა ყანის მოსამკალად აგზავნი მათ, რომლის მოსავალიც მოიწევა საუკუნეთა დამლევს.

ასე ასრულებ მთხოვნელის ლოცვა-ვედრებას და აკურთხებ მართლის წელიწადს. შენ კი მარად იგივე ხარ და შენი წარუვალი წლებით ^[131] ამზადებ წარმავალ წელთა ბეღელს.

23. შენი მარადიული ზრახვით თავის დროზე მოუვლენ ზეციურ სიკეთეს მიწას: „ზოგს სულისაგან ეძლევა სიბრძნის სიტყვა“ ^[132]; - ესაა დიადი მნათობი მათთვის, ვინც ისე ტკბება ჭეშმარიტების სხვისნობით, როგორც ცისკრის ნათლით; „ზოგს - ცოდნის სიტყვა, იმავე სულით“ ^[133]; ეს უფრო მცირე მნათობია; „ზოგს - რწმენა, ზოგს - ნიწი მკურნალობისა; ვის - სასწაულთმოქმედება, ვის - წინასწარმეტყველება, ვის - სულთა გარჩევა, ვიც - სხვადასხვა ენა“ ^[134], - და ყველა ესენი ვარსკვლავებია. „ხოლო ყოველივე ამას შეიქმს ერთი და იგივე სული, და უწილადებს თვითეულს, როგორც თავად ნებავს“ ^[135]; და აიძულებს მნათობთაც გამოჩნდნენ და სარგოდ ნათობდნენ.

ხოლო სიტყვა ცოდნისა, რომელიც მოიცავს ყველა იმ საიდუმლოს ^[136], მთვარესავით რომ იცვლებიან დროში, აგრეთვე ზემოთ ჩამოთვლილი ყველა სიკეთე, ვარსკვლავებს რომ ჰგვანან, ისევე განსხვავდებიან სიბრძნის კაშკაშა სინათლისაგან, როგორც განთიადის სხივცისკროვნება - მწუხრის ბინდბუნდისაგან. და მაინც, ისინი აუცილებელნი არიან კაცთათვის, რომლებთანაც შენ ყველაზე გონიერ მსახურს „არ შეეძლო ელაპარაკა როგორც სულიერთა მიმართ, არამედ როგორც ხორციელთა, როგორც ყრმათა მიმართ ქრისტეში“ ^[137], - მას, ვინც „ქადაგებს სიბრძნეს სრულქმნილთა შორის“.

მშვინვიერი კაცი, - აი, ყრმა ქრისტესი, რომელიც სვამს რძეს, ვიდრე არ მომაგრდება იმდენად, რომ უხეში საზრდოს მიღება და მზისათვის თვალის გასწორება შესძლოს ^[138]. დაე, ნუ ეგონება, რომ მარტოდმარტოა ღამეში, არამედ დასჯერდეს მთვარისა და ვარსკვლავთა შუქს.

აი, რას გვასწავლი, ყოვლისმცოდნე ღმერთო ჩვენო, შენი წარილით, ამ შენი მყარით, რათა საოცარი ჭვრეტის წყალობით შევიძლოთ ყველაფრის გარჩევა, თუნდაც ჯერ მხოლოდ ნიშების, დროის, დღეებისა და წლების მიხედვით ^[139].

XIX

24. მაგრამ თავდაპირველად „განიბანეთ, განიწმინდეთ, თვალთაგან განმარიდეთ ავი ზრახვანი“ ^[140], რათა „გამოჩნდეს ხმელი“ ^[141]; ისწავლეთ კეთილის ქმნა, დაიფარეთ ობოლი, გამოესარჩლეთ ქვრივს ^[142], „რათა აღმოაცენოს მიწამ ბალახი და ხე ნაყოფის მომცემი“ ^[143]; რათა იყვნენ მნათობნი ცამყარის მანათობლად და ნათელს აფრქვევდნენ მიწას ^[144].

მდიდარი ჭაბუკი სახარებისა ეკითხებოდა კეთილ მოძღვარს, როგორ მოვიქცე, რომ საუკუნო სიცოცხლე დავიმკვიდროო. ხოლო კეთილმა მოძღვარმა, რომელიც ჭაბუკს ადამიანად მიაჩნდა, - ის კი კეთილია იმიტომ, რომ ღმერთია, -  ასე მიუგო მას: თუ გსურს შეხვიდე საუკუნო ცხოვრებაში, დაიცავი მცნებანი, განიშორე ბოროტება და გარყვნილების სიმწარე, არა კაც ჰკლა, არა იმრუშო, არა იპარო, არა ცილი სწამო, რათა გამოჩნდეს ხმელი, და მან აღმოაცენოს პატივისცემა დედ-მამისადმი და მოყვასთა სიყვარული. „ყოველივე ეს დამიცავს, - უთხრა მდიდარმა ჭაბუკმა, - მაშ, თუ მიწა პოხიერია, ასიდანღაა ამდენი სარეველი და ეკალი? წადი, ამოძირკვე სიხარბის შამბნარი, გაყიდე რაც გაბადია, მონაგები მიეცი გლახაკთ და გექნება საუნჯე ცაში; მერე მოდი და შეუდეგ უფალს, თუკი გსურს იყო სრულქმნილი ^[145]. შეუერთდი იმათ, ვისაც თავისი ბრძნული სიტყვით მიმართავს ის, ვინც იცის, რა მიანიჭოს დღესა და ღამეს ^[146]. შენც შეიცანი ისინი, რათა მნათობებად გექცნენ ცამყრზე. ეს კი მხოლოდ მაშინ მოხდება, როცა შენი გული იქნება იქ, ვინაიდან „სადაც არის გული შენი, იქვე იქნება საუნჯეც შენი“ ^[147]. აი, ეს სიტყვები გესმა კეთილი მოძღვრისაგან. მაგრამ დამწუხრდა უნაყოფო ქვეყანა ^[148], და სარეველამ მოაშთო სიტყვა ^[149].

25. ხოლო თქვენ, „რჩეულო ხალხო“ ^[150], „უძლურნო სოფლისა“ ^[151], რომელთაც მიგიტოვებიათ ყველაფერი, რათა შესდგომოდით უფლის კვალს ^[152], კვლავაც მისდიეთ თქვენს წინამძღოლს, რათა „არცხვინოთ ძლიერნი“ ^[153]; მისდიეთ, „ფეხმშვენიერნო“ ^[154], და ნათელი მიჰფინეთ მყარს, რათა „ცანი ხმობდნენ ღმერთის დიდებას“ ^[155]; ერთმანეთისაგან განაცალკევეთ სრულქმნილთა „ნათელი“, რომელნიც ჯერ კიდევ არ არიან ანგელოსთა მსგავსნი, და მცირეთა, მაგრამ არა უიმედოთა „წყვდიადი“. ნათელი მოჰფინეთ მთელ დედამიწას, რათა მზის სხივებით გაბწყრინვებულმა დღემ „დღესვე აუწყოს სიბრძნის სიტყვა“ ^[156], ხოლო მთვარით განათებულმა ღამემ „ცოდნის სიტყვა აუწყოს ღამეს“ ^[157]. მთვარე და ვარსკვლავები ღამით ნათობენ, მაგრამ ღამე ვერ აბნელებს მათ, რადგან თვით ისინი შეძლებისდაგვარად ანათებენ ღამეს. და, აჰა, როგორც თქვა ღმერთმა: „იქმნან მნათობნი ცის მყარზე“ ^[158], „და ანაზდად იყო ხმა ზეცით, თითქოს გრიგალი აგუგუნდაო, და მოევლინა მათ ალივით გაყოფილი ენები, რომლებიც დაეფინა თვითეულ მათგანს“ ^[159]; და „გაბრწყინდნენ მნათობნი ცაში, რომლებსაც ჰქონდათ ცხოვრების სიტყვა“ ^[160]. თქვენა ხართ „ნათელი სოფლისა“ ^[161], და „ხვიმირის ქვეშ“ ^[162] როდი ხართ. ამაღლდა ის, ვისთვისაც იყავით ხმობილნი, ამაღლა და თქვენც აგამაღლათ.

XX

26. დაე, ჩასახოს ზღვამ და დაბადოს თქვენი საქმენი. დაე, „წარმოშვან წლებმა ქვემძრომნი, ცოცხალი სულის მქონენი“ ^[163]. რადგანაც ერთმანეთისაგან რომ აცალკევებდით ფასეულსა და უფასურს, ღვთის ბაგედ იქეცით ^[164], რომელიც ამბობს: „დაე, წარმოიქმნას წყლისაგან ცოცხალი სული, არა იმნაირი, რანაირსაც წარმოქმნის მიწა“, არამედ „ქვემოძრომნი, ცოცხალი სულის მქონენი, და ფრინველნი, მიწის ზემოთ მფრინავნი“ ^[165]. და ასე, შენი წმიდა საიდუმლონი ^[166], ღმერთო, შენსავე წმიდათა ღვაწლით, ქვემძრომებივით განიფანტებიან ამა სოფლის საცთურთა მფრთოვან ტალღებს შორის, რათა განბანონ შენი ერი წმიდა ნათლისღებით, შენივე სახეით რომ სრულდება.

ამასობაში აღსრულდა დიდი სასწაული, „ვეება ვეშაპთა“ ^[167] მსგავსი; და შენი სიტყვების ქადაგთა ხმებმა თავს გადაუფრინეს დედამიწას, შენივე წერილის მყარს, თავისი ავტორიტეტით რომ იფარავდა მათ ფრენას ნებისმიერი მიმართულებით. რადგან „არ არის სიტყვა და არც ნათქვამი, კიდით-კიდემდე რომ არ ისმოდეს; მთელ დედამიწას სწვდება მათი ხმა, ვიდრე თვით სამყაროს ზღვრამდე“ ^[168], ვინაიდან შენი კურთხევით ამრავლე, უფალო, იგი.

27. განა ვცრუობ, ან ერთმანეთისგან ვერ ვასხვავებ, ერთის მხრივ, იმ საგანთა ნათელ შემეცნებას, რომელთაც ცამყარი მოიცავს, ტალღებში რომ სრულდებიან, ცამყარს ქვემოთ? არსებობს მყარი და დაუსრულებელი ცოდნა, რომელიც არ მატულობს თაობებიდან თაობებამდე ^[169] - ესაა სიბრძნისა და ცოდნის ნათელი. მაგრამ ის ვლინდება მრავალგვარი და ნაირ-ნაირი გარეგნული მოძრაობის წყალობით, რაც შენი კურთხევით იზრდება და მრავლდება, ღმერთო. ამრიგად ანუგეშებ ჩვენი მოკვდავი გრძნობების უმწეობას, რაკიღა საშუალებას აძლევ სულს მრავალნაირი გზით შეიცნოს ერთიანი ჭეშმარიტება, ათასგვარად გამოხატული გარეგნულ მოძრაობათა საშუალებით.

აი, რა წარმოშვეს წყლებმა, მაგრამ მხოლოდ შენი სიტყვის წყალობით. შენი მარადიული ჭეშმარიტებისაგან განდგომილი ხალხის გაჭირვებამ განაპირობა ამის წარმოქმნა შენივე სახარების მიხედვით. რადგან თვით წყალთა მღელვარებამ გამორიყა ნაპირზე ეს, და კაცთა მწარე სისუსტე იყო ამის წარმომშობი მიზეზი.

28. მშვენიერია ყველაფერი, რაც შენ შეჰქმენი, და, აჰა, შენც, ყოვლის შემოქმედო, ენით უთქმელად მშვენიერი ხარ ^[170]. ადამი რომ არ განგდგომოდა, მაშინ არც ზღვიური სიმლაშე გადმოიღვრებოდა მისი მუცლიდან - ეს მისი უკიდურესად ცნობისმოყვარე, ბორგნეულად ქედმაღალი და მერყევი მოდგმა ^[171]. მაშინ არც შენი მქადაგებელნი გახდებოდნენ იძულებულნი ამ მფრთონავ ზღვაში ეღვაწათ და გრძნობადი სახით ეუწყებინათ ჩვენთვის შენი იდუმალი საქმენი თუ სიტყვანი. ამნაირად წარმომიჩნდებიან ამჟამად „ქვემოძრომნიცა“ და „ფრთოსანნიც“ ^[172], მაგრამ თვით ამ სიმბოლოთა არსში მწვდომნიც კი შორს ვერ წავიდოდნენ, მათი სული რომ არ ცოცხლობდეს და თანდათანობით არ მაღლდებოდეს შენი მადლით, საწყისი სიტყვიდან სრულქმნილების მიმართ მლტოლველი.

XXI

29. ამიტომაც იყო, რომ, შენი სიტყვისამებრ, ზღვის უფსკრულმა კი არა, მწარე წყალთაგან განმხოლოებულმა მიწამ წარმოშვა არა ცოცხალი სულის მქონე ქვემძრომნი და არა ფრთოსანნი, არამედ „ცოცხალი სული“ ^[173].

ამ სულს უკვე აღარ სჭირდებოდა ნათლისღება - რაც აუცილებელია წარმართთათვის, - როგორც მაშინ, როცა წყლით იყო დაფარული. რადგანაც სხვა გზით ვეღარ აღწევენ ცათა სასუფეველს მას შემდეგ, რაც შენ დაადგინე სასუფეველში შესვლის პირობა.

ის არ მოითხოვს რწმენისათვის რაღაც დიადსა და საკვირველს, რადგანაც „ნიშებისა და სასწაულების“ ^[174] გარეშე სწამს, რაკიღა მორწმუნე მიწა უკვე განცალკევებულია ურწმუნოები მწარე წყალთაგან, ვინაიდან „ენები ნიშებია არა მოწმუნეთათვის, არამედ ურწმუნოთათვის“ ^[175]. მიწას, რომელიც „დააკვიდრე წყალთა ზემოთ“, აღარ სჭირდება ის ფრთოსანი ქმნილებანი, შენი სიტყვისამებრ რომ წარმოიქმნენ წყალთაგან ^[176]. მოუვლინე მას შენი სიტყვა შენსავე მაცნეთა მეშვეობით. ჩვენ შეგვიძლია მხოლოდ სიტყვებით გადმოვცეთ მათი საქმენი, მაგრამ შენ მოქმედებ მათი მეოხებით, რათა შესძლონ ცოცხალი სულის შექმნა.

მიწამ შექმნა იგი, რადგანაც სწორედ მიწამ განაპირობა მათი მოქმედება, როგორც ზღვამ გამოიხმო არსებობისთვის ცოცხალი სულის მქონე ქვემძრომნი და ცამყარს ქვემოთ მფრინავი ფრთოსანნი. მიწას უკვე აღარ სჭირდება ისინი, თუმცაღა დიახაც შეექცევა ზღვის სიღრმიდან ამოყვანილსა და ტრაპეზზე დადებულ თევზ ^[177], ტრაპეზზე, რომელიც „განამზადე მორწმუნეთა წინაშე“ ^[178]. ის ამოყვანილ იქნა სიღრმიდან, რათა ესაზრდოებინა ხმელი მიწა ^[179]. ფრთოსანნიც ზღვის ნაშიერნი არიან, მაგრამ ისინიც მიწაზე მრავლდებიან. პირველი ხმაც სახარების ქადაგებისა კაცთა ურწმუნოების გამო გაისმა, მაგრამ მორწმუნეთაც დღითიდღე უშურველად აზიარებს იგი შეგონებასა და კურთხევას. ცოცხალი სულიც მიწისაგან იღებს დასაბამს, მაგრამ მხოლოდ მართლმორწმუნეთათვისაა სასარგებლო განეშორონ ამა სოფლის სიყვარულს, რათა შენთვის ცოცხლობდეს მათი სული, რომელიც მკვდარი იყო, როცა განცხრომით ცხოვრობდა, მომაკვდინებელ სიამეთა შორის ^[180], რადგანაც წმინდა გულისთვის მხოლოდ შენა ხარ, უფალო, ცხოველმყოფელი სიამე.

30. მაშ, დაე, სხვანაირად მუშაკობდნენ მიწაზე შენი მსახურნი, და არა ისე, როგორც ურწმუნოების წყალთა შორის, როცა სიტყვით თუ შეგონებით აუწყებდნენ წარმართთ ჭეშმარიტება, სასწაულების, ნიშებისა თუ მისტიურ გამონათქვამთა მეშვეობით, რათა ზემოქმედება მოეხდინათ უმეცართა სულზე (უმეცრება ხომ განცვიფრების დასაბამია), და ამ ბუნდოვანი ნიშნებით დაეშინებინათ ისინი. ასე მიდიან რწმენამდე ადამის ძენი, რომელთაც დავიწყნიხართ და შენგან განშორებულნი „უფსკრულად“ ^[181] ქცეულან. დაე, ისე მუშაკობდნენ შენი მსახურნი, როგორც ზღვის სიღრმიდან გამოყოფილ მიწაზე. დაე, ერთგლთა თვალწინ მიდინარეობდეს მათი ცხოვრება, რათა რწმენის ნიმუშად იქცეს ^[182] და მიბაძვის სრუვილი აღძრას მათში. მარტო იმისთვის ხომ არ ისმენენ, რომ ისმინონ, არამედ იმისთვისაც, რომ იმოქმედონ. „ეძიეთ ღმერთი და ცოცხალი იქნება თქვენი სული“ ^[183]; მიწა დასაბამს მისცემს ცოცხალ სულს. „ნუ ემსგავსებით ამ ქვეყენას“ ^[184], არამედ განდექით მისგან. სული ცოცხალია, როცა ამ სოფელს გაურბის და კვდება, როცა მისკენ მიილტვის. ეკრძალეთ საზარელსა და არაადამიანურ ამპარტავნებას, გარყვნილების ფუჭ სიამეს და იმას, რაც ყალბად იწოდება მეცნიერებად ^[185], რათა მოშინაურებულ იქნენ გარეული მხეცები, მოთვინიერდნენ შინაური ცხოველები და უვნებელნი გახდნენ გველები. ყველა ისინი ნართაულად გამოხატავენ სულიერ მდგომაერობებს ^[186], მაგრამ ქედამაღლური თვითგანდიდება, უკეთური გულისთქმით თრობა და ცნობისმოყვარეობის შხამი თვისებებია მკვდარი სულისა. სულის სიკვდილი სრულ უგრძნობელობას როდი ნიშნავს: ის კვდება, როცა განეშორება ცხოვრების წყაროს ^[187], წუთისოფლის ბობოქარი დინებით წარიტაცება და ცდილობს მიესადაგოს მას.

31. ხოლო შენი სიტყვა, უფალო, საუკუნო ცხოვრების წყაროა ^[188] და არასოდეს გარდავა იგი. ამიტომაც გვიკრძალავს შენი სიტყვა განვეშოროთ მას, და ამიტომაც ითქვა: „ნუ ემსგავსებით ამ ქვეყანას“ ^[189]. დაე, აღმოაცენოს მიწამ ცხოვრების წყაროსაგან ცოცხალი სული, თანახმად შენი სიტყვებისა, შენივე მახარებლების მიერ რომ გადმოგვეცა ჩვენ: სული თავდაჭერილი და შენი ქრისტეს მიმბაძველია მბაძავი. სწორედ ამას ნიშნავს სიტყვები: „თავისი გვარისდა მიხედვით“ ^[190], რადგანაც მეგობარი მეგობარს ბაძავს. „იყავით ჩემსავით, - გვეუბნება იგი, - რადგანაც მეც ისე ვარ, როგორც თქვენ“ ^[191].

ამრიგად, „ცოცხალი სულის“ წყალობით კეთილი და თვინიერი მხეცები იმოქმედებენ. რადგან შენ თვითონ დაგვიდე აღთქმა: „მშვიდად წარმართე შენი საქმენი და ღვთის სათნო კაცი შეგიყვარებს“ ^[192]. შინაური პირუტყვიც ყოველთვის კეთილი და მშვიდი იქნება: მაშინაც, როცა უხვადა აქვს საკვები, და მაშინაც, როცა აკლია იგი ^[193]. არც კეთილი გველები იქნებიან საშიშნი და არავის ავნებენ რასმე ^[194]; თავს აარიდებენ წარმავალს და მხოლოდ იმდენად გამოიკვლევენ მას, რამდენადაც ეს საჭიროა, რომ ქმნილების მიხედვით შეიცნონ წარუვალობა. ამრიგად, გონების მორჩილი ყველა ეს ცხოველი თავ დააღწევს სიკვდილის გზას ^[195], რათა თავიანთი სიკეთით ცოცხალნი დარჩნენ.

XXII

32. აი, როდის აღიკვეთება, უფალო ღმერთო ჩვენო, ყოვლის შემოქმედო, ჩვენი მიდრეკილება ამა სოფლისადმი: ჩვენ ვკვდებით ამ მიდრეკილებით, როცა უკეთურად ვცხოვრობთ, და, პირიქით, როცა კეთილია ჩვენი ცხოვრება, აღმოცენებას იწყებს ცოცხალი სული ^[196]; მაშინ სრულდება შენი სიტყვა, თქმული შენივე მოციქულის პირით: „ნუ ემსგავსებით ამ ქვეყენას“ ^[197]; მაშინვე ისხამს ხორცს შენი მომდევნო სიტყვებიც: „გარდაიქმენით თქვენი გონების განახლებით“ ^[198], მაგრამ არა „თქვენი გვარისამებრ“ ^[199], ესე იგი, არა ჩვენი წინამორბედების მიბაძვით ^[200] და არა იმით, რომ ჩვენზე უკეთესთა მსგავსად ვიცხოვროთ. შენ ხომ არ გითქვამს: „შეიქმნას კაცი თავისი გვარის მსგავსად“, არამედ თქვი: „შევქმნათ კაცი ჩვენს ხატად და მსგავსად“ ^[200], რათა საშუალება მოგეცა ჩვენთვის შეგვეცნო შენი ნება.

ამიტომაც ამბობს შენი სიტყვის მქადაგებელი, რომელმაც ამდენი შვილი შეგძინა შენივე სახარების მეოხებით ^[201], და არ სურდა მარადჟამ ყრმათა მზრდელი ყოფილიყო, რომელთაც რძით უნდა კვებავდნენ და ელოლიავებოდნენ, როგორც ძიძა - ძუძუმწოვარ ჩვილს ^[202]; დიახ, ამიტომაც ამბობს: „გარდაიქმენით თქვენი გონების განახლებით, რათა შეიცნოთ, რა არის ნება ღმრთისა, კეთილი, სათნო და სრული“ ^[203]. აკი არც შენ ამბობ: „შეიქმნას კაცი“, არამედ - „შევქმნათ კაცი“; არც ამას: „მისივე გვარის მსგავსად“, არამედ - „ჩვენს ხატად და მსგავსად“. გონებით განახლებულსა და შენი ჭეშმარიტების შემცნობს აღარ სჭირდება ადამიანი, რომელიც უჩვენებდა, როგორ მიებაძა „თავისი გვარისათვის“. შენი მინიშნებით თვითონვე შეიცნობს „შენს ნებას, კეთილს, სათნოს და სრულს“. შენ ასწავლი და მას უკვე უნარი შესწევს იხილოს ერთობის სამპიროვნება და სამპიროვნების ერთობა. ასე რომ, მრავლობით რიცხვში ნახმარ სიტყვებს - „შევქმნა კაცი“, იქვე ერთვის მხოლობითი - „და შექმნა ღმერთმა კაცი“; ხოლო მრავლობითს - „ჩვენს ხატად და მსგავსად“, მოსდევს მხოლობითი - „ხატად და მსგავსად ღმრთისა“. ამრიგად, კაცი ღვთის შემეცნებით განახლდება ^[204] „მისივე შემოქმედის ხატად“, და სულიერად ქცეული „განსჯის ყველაფერს, თვითონ კი არავისგან არ განისჯება“ ^[205].

XIII

33. ხოლო სიტყვები - „განსჯის ყველაფერს“ - იმასა ნიშნავს, რომ ადამიანს მორჩილებენ ზღვის თევზები და ცის ფრინველები, ყოველი მხეცი და ცხოველი, მთელი ქვეყანა და მიწაზე მხოხავი ყველა ქვემძრომი ^[206]. ის მბრძანებლობს მათზე თავისი გონების ძალით, რომლითაც ესმის, რომ „ღვთის სულისაგან არის“ ^[207]. თორემ „ადამიანი, რომელიც პატივშია და არ კი ესმის ეს, შეიძლება უგუნურ პირუტყვს შევადაროთ და მასვე ვამსგავსოთ“ ^[208].

ამიტომ შენს ეკლესიაში, ღმერთო ჩვენო, შენი წყალობით, რომელიც მიჰმადლე მას, - „რადგანაც შენი ქმნილებანი ვართ, კეთილ საქმეთათვის შექმნილნი“ ^[209], - მარტოოდენ სულიერი წინამძღვარნი კი არ არიან, არამედ ისინიც, სულიერად რომ ჰმორჩილებენ მათ. აკი შენ შეჰქმენი ადამიანი, „კაცად და ქალად შეჰქმენი ისინი“ ^[210], მაგრამ შენი სულიერი მადლით, „აღარც მამრია და აღარც მდედრი“, ვინაიდან „აღარც იუდეველია, აღარც წარმართი, აღარც მონა, აღარც თავისუფალი“ ^[211]. ხოლო სულიერი ადამიანნი, წინამძღვარნიცა და მათი მორჩილნიც, სულიერად განსჯიან და განიკითხავენ ^[212]. მაგრამ მათი მსჯავრი სულიერ ჭეშმარიტებებს როდი ეხება, სამყაროში რომ ნათობენ, რადგანაც ამ ჭეშმარიტებათა ავტორიტეტი იმდენად მაღალია, რომ არავისა აქვს მათი განსჯის უფლება. იგივე ითქმის შენი წმიდა წიგნის მიმართაც, თუმცაღა მასშიაც არის ერთგვარი ბუნდოვანება: ჩვენ მას საკუთარ გონებას ვუქმემდებარებთ და დარწმუნებულნი ვართ, რომ თვით ისიც კი, რაც დაფარულია ჩვენი თვალისთვის, სწორად და მართებულადაა ნათქვამი. თუნდაც სულიერი და „ღმერთის, ანუ ხატად და მსგავსად თვისა მისი შემოქმედის შემეცნებით განახლებული კაცი“ ^[213] სჯულის აღმსრულებელი იყოს, და არა მისი განმსჯელი თუ განმკითხველი ^[214]. ის როდი განსჯის, თუ ვინ უნდა მივაკუთვნოთ სულიერთ და ვინ - ხორციელთ. ეს მხოლოდ შენი ნათელმხილველი თვალისთვისა შესაძლებელი, უფალო, ჩვენთვის კი ჯერ არ გაცხადებულა მათი საქმე, რათა „თავიანთი ნაყოფით ვიცნოთ ისინი“ ^[215]. ხოლო შენ, უფალო, ჯერ კიდევ მყარის შექმნამდე იცნობდი მათ, ჯერ კიდევ მანამ დაჰყავი და იდუმალი მიზნით იხმე ისინი. ამიტომ კაცი, სულ მთლად სულიერიც რომ იყოს, არ განიკითხავს ამა სოფლის მშფოთვარე ბრბოს. როგორ „განიკითხოს გარეშენი“, თუკი არ იცის, ამ ქვეყნიდან გასვლის შემდეგ ვის ელის შენი მოწყალების სიტკბოება, და ვის - მარადიული ტანჯვის სიმწარე? ^[216]

34. ამიტომ კაცს, რომელიც შენს ხატად შეჰქმენი, არ მისცემია ხელმწიფება არც ციურ მნათობებზე, არც თვით იდუმალ ცაზე, არც დღესა და ღამეზე, რომლებსაც ცის შექმნამდე უწოდე სახელი, და არც წყალთა შესაკრებელზე, ანუ ზღვაზე. მას მიეცა ხელმწიფება ზღვის თევზებსა და ცის ფრინველებზე, ყველა ცხოველზე და მთელს ქვეყენაზე, აგრეთვე ყველა ქვემძრომზე, რომლებიც დახოხავენ მიწაზე ^[217].

ის განსჯის და იწონებს იმას, რაც მართებულია, და იწუნებს იმას, რასაც უხამსობად მიიჩნევს, იქნება ეს საიდუმლოთა აღსრულებისას, რასაც ეზიარებიან ისინი, შენს გულმოწყალებას რომ მოუძიებია წყალთა სიღრმეში; წმიდა ტრაპეზისას, სადაც დებენ ზღვის უფსკრულიდან ამოყვანილ თევზს ^[218], რომელსაც შეექცევა ღვთისამოსავი მიწა ^[219]; შენი წიგნის ავტორიტეტს დაქვემდებარებულ ნიშანთა თუ სიტყვათა აზრში წვდომისას, ჩიტებივით რომ ფრთხიალებენ მყარს ქვემოთ, და განმარტავენ შენს წერილს, გადმოგვცემენ მის შინაარსს, ბჭობენ, კამათობენ მის გამო, ლოცვა-კუთხევას აღავლენენ და ხმაწკრიალა სიტყვებით გიხმობენ შენ, რათა ხალხმა პასუხად შეღაღადოს: ამინ! ყველა ეს სიტყვა წარმოთქმულ უნდა იქნეს, ყველამ უნდა გაიხმიანოს, რადგან „ეს სოფელი“ უფსკრულია, ხორცი კი - ბრმა: რაკიღა წმინდა აზრის დანახვა არ ძალუძს, ამიტომ აუცილებელია ხმამაღალი ბგერებით განიწონოს მისი სასმენელი. და თუმცა ფრინველებიც მიწაზე მრავლდებიან, მაინც წყალისაგან იღებენ დასაბამს.

სულიერი კაცი განსჯის და იწონებს იმას, რაც მართებულია, და იწუნებს იმას, რასაც უკეთურად მიიჩნევს მორწმუნეთა ქცევასა თუ ზნე-ჩვეულებებეში, მათ მოწყალებაში, მიწის ნაყოფიერებას რომ მოგვაგონებს; ის განსჯის ცოცხალ სულს, რომლის ვნებებიც მოუთვინიერებია უმანკოებას, მარხვას და საღვთისმოსაო აზრებს ^[220] იმის შესახებ, თუ რა შეიძლება აღიქვას ხორციელი გრძნობებით. ასე რომ, მხოლოდ იმას განსჯის, რისი გამოსწორებაც შეუძლია.

35. მაგრამ რას ნიშნავს ეს? ან ეს რა საიდუმლოა? აჰა, შენ აკურთხებ, უფალო, ადამიანებს: იზარდეთ, იმრავლეთ და აღავსეთ ქვეყანაო ^[221]. ხომ არ მიგვანიშნებ ამით რაღაც ისეთზე, რასაც უნდა ჩავწვდეთ და გავიგოთ? რატომ არ აკურთხე ამნაირადვე ნათელი, რომელსაც დღე უწოდე? ^[222], ანდა ცამყარი, მნათობები თუ ვარსკვლავები, მიწა თუ ზღვა? მე ვისურვებდი, ღმერთო ჩვენო, მეთქვა, რომ შენ, რომელმაც შენს ხატად და მსგავსად შეგვქმენი ^[223], კეთილ-ინებე მხოლოდ კაცნი გეკუთხებინა; ვისურვებდი, მაგრამ აკი ასევე აკურთხე თევზებიც და ზღვის ურჩხულნიც: იზარდეთ, იმრავლეთ და აღავსეთ წყალნი ზღვისანი, ხოლო ფრინველებმა იმრავლონ ქვეყანაზეო. მე ვიტყოდი, რომ ეს კურთხევა ეხეა იმ არსებებს, რომლებიც შთამომავლობას აჩენენ და ამრიგად აგრძელებენ თავიან გვარს, მაგრამ ვერ ვნახე, რომ ასევე გეკუთხებინოს ხეებიც, ბუჩქებიც და ცხოველებიც. „იზარდეთ და იმრავლეთო“, - ეს არც ბალახებზეა ნათქვამი, არც ხეებზე, არც ცხოველებსა და გველებზე, თუმცაღა ისინი, თევზების, ფრინველებისა და ადამიანებისა არ იყოს, თავიანთ ნაშიერთ აჩენენ და ასე იცავენ, ასე ინახავენ თავიანთ ჯიშსა და ჯილაგს.

36. მაშ, რა ვთქვა, ნათელო და ჭეშმარიტებავ ჩემო? - ის, რომ ფუჭად და ტყუილუბრალოდ ითქვა ეს სიტყვები? არამც და არამც, მამაო ღვთისმოსაობისაო! შორს შენი მსახურისგან ამგვარი სიტყვა! თუ მე არ მესმის მისი აზრი, მაშინ, დაე, ჩემზე უკეთესებმა, ესე იგი, ჩემზე უფრო ჭკვიანებმა განმარტონ იგი; აკი ყველას მისი შესაფერისი გამჭრიახობა უბოძე, ღმერთო ჩემო.

მაშ, შეიწყნარე ჩემი აღსარება, შენს წინაშე რომ წარმოვთქვამ. ვაღიარებ ჩემს რწმენას, უფალო; დიახ, ვაღიარებ, რომ ტყუილად როდი გითქვამს ეს. იმასაც ვიტყვი, რანაირი აზრები აღმიძრა ამ ადგილის კითხვამ. ისინი სარწმუნონი არიან, და მე ვერ ვხედავ, რა მიშლის ხელს იმაში, რო გადატანითი მნიშვნელობით მესმოდეს შენი წერილის სიტყვები. მე ვიცი, რომ ის, რაც ერთსახოვნად აღიქმება გონების მიერ, სიტყვიერად შეიძლება მრავალსახოვნად გამოიხატოს, ხოლო ის, რაც მრავალსახოვნად აღიქმება გონებით, შეიძლება ერთადერთი სიტყვიერი ფორმულით იქნეს გამოხატული ^[224]. აი, ერთიანი აზრი ღმერთისა და მოყვასის სიყვარულის შესახებ; აზრი, რომელიც უამრავი სხვადასხვა სიმბოლოთი, ურიცხვი ენითა და თვითეულ ენაში უთვალავი სახითაა გამოთქმული.

აი, ასე იზრდებიან და მრავლდებიან წყლის ნაშიერნი. დაე, ჩემმა მკითხველმა ყურადღება მიაქციოს შემდეგს: აი, საღმრთო წერილის ერთი წინადადება მისი ერთადერთი სახით: „თავდაპირველად შექმნა ღმერთმა ცა და მიწა“ ^[225]. განა ათასნაირად არ ესმით იგი (მე არ ვგულისხმობ მცდარსა და ყალბ გაგებას), იმ ურიცხვი თვალსაზრისის შესაბამისად, რომელთაგანაც თვითეული სწორი და სარწმუნო ჩამს? აი, ასე იზრდებიან და მრავლდებიან ადამის ძენიც.

37. თუ ჩვენ ისე ვიფიქრებთ საგანთა ბუნების შესახებ, რომ არავითარ ალეგორიას არ მივმართავთ, მაშინ სიტყვები - „იზარდეთ და იმრავლეთ“ ყველაფერს სეიძლება მიესადაგოს, რაც კი თესლისაგან იბადება. ხოლო თუ მათ გადატანითი მნიშვნელობით გავიგებთ - მე მგონია, სწორედ ეს იყო საღმრთო წერილის მიზანი: ტყუილად ხომ არ აკურთხებს მარტოოდენ ზღვის ცხოველებს და ადამიანებს, - მაშინ ამ „სიმრავლეს“ სულიერ და სხეულებრივ არსებებს შორის აღმოვაჩენთ, - ისინი აღინიშნებიან სიტყვებით „ცა და მიწა“, - ისევე, როგორც მართალთა და ცოდვილთა შორის, რომელთაც „ნათლით და ბნელით“ აღნიშნავენ; იმავე „სიმრავლეს“ ვპოვებთ წმიდა ავტორებშიც, რომლებმაც გვიბოძეს სჯული (როგორც მყარში, წყალსა და წყალს შუა რომ დაამკვიდრე); ადამიანებთან მწარე ურთიერთობაშიც (როგორც ზღვაში); ღვთისმოსავ სულთა გზნებაშიც (როგორც „ხმელში“); ამქვეყნად აღსრულებულ გულმოწყალების ყველა საქმეშიც (როგორც „ნათეს ბალახსა თუ ნაყოფიერ ხეებში“); ჩვენდა სასიკეთოდ გაცხადებულ ყველა სულიერ ნიჭშიც (როგორც „ცის მნათობებში“) და ზომიერებით დაურვებულ გულისთქმაშიაც (როგორც „ცოცხალ სულში“).

მთელს ამ სიმრავლეში ჩვენ აღმოვაჩენთ სიჭარბეს, ზრდას და მატებას, მაგრამ ეს „ზრდა და სიმრავლე“ იმნაირია, რომ მხოლოდ გრძნობად ხატებათა და გონით საწვდომ მოვლენათა სამყაროშია შესაძლებელი ერთი და იგივე რამ ათასნაირად გამოითქვას, ხოლო ერთი, ერთადერთი დებულება ათასნაირად იქნას გაგებული.

წყალთა ნაშიერებად ჩვენს მიერ იგულისხმებიან ის გრძნობადი ხატებანი, რომელნიც აუცილებელნი არიან უკიდურესად ხორციელ კაცთათვის; კაცთა ნაშიერებად კი - ნაყოფიერი გონების მიერ ნაშობი აზრობრივი წარმოდგენები.

ჩვენ გვგონია, რომ ერთთაც და მეორეთაც სწორეს ამიტომ უთხარი, უფალო: იზარდეთ და იმრავლეთო. ჩემის აზრით, ამ კურთხევამ მოგვმადლა იმის ძალა და უნარი, რომ ერთსახოვნად აღქმული მრავალსახოვნად გამოვხატოთ, და მრავალსახოვნად გვესმოდეს ერთსახოვნად გამოხატული ბნელი და ბუნდოვანი ადგილი ^[226]. ასე აღივსებიან წყალნი ზღვისანი და ფრთონავენ სხვადასხვა განმარტებით აზვირთებულნი ^[227]. ასე აღივსება მიწაც კაცთა ნაშიერით; მის სიხმელე ^[228] ცოდნისკენ სწრაფვაში ვლინდება, და გონება მბრძანებლობს მასზე ^[229].

38. იმის თქმაც მინდა, უფალო ღმერთო ჩემო, თუ რას შთამაგონებენ შენი წერილის მომდევნო გვერდები. თამამად ვიტყვი ყველაფერს, რადგანაც, შენს მიერ შთაგონებული, სიმართლეს ვიტყვი. სწორედ შენ მკარნახობ იმას, რისი თქმაცა გსურს ჩემი მეშვეობით. მწამს, რომ სიმართლეს ვამბობ შენი შეგონებით, რადგანაც მხოლოდ შენა ხარ ჭეშმარიტი ^[230], „ყოველი კაცი კი ცრუა“ ^[231]. ამიტომ „ვინც სიცრუეს ამბობს, თავისას ამბობს“ ^[232]. ასე რომ, სიმართლის სათქმელად შენმიერის თქმა მმართებს.

აი, შენ მოგვეცი საზრდოდ „ყოველი ბალახი, თესლის მთესველი, რაც კია დედამიწის ზურგზე, და ყოველი ნაყოფიერი ხე, თესლის მთესველი“ ^[233], - და არა მარტო ჩვენ, არამედ ყოველ ფრინველს ზეცისას, ცხოველს ქვეყნისას და თვით გველებსაც, თევზებისა და ზღვის ურჩხულთათვის კი არ მიგიცია.

ჩვენ ვამბობთ, რომ მიწის ეს ნაყოფნი ალეგორიულად განასახიერებენ მოწყალების საქმეს, რასაც ამქვეყნიურ გასაჭირში გვთავაზობს ნაყოფიერი მიწა: ამნაირი მიწა იყო ღვთისმოსავი ონესიფორე, ვის სახლსაც მიაგე წყალობა, რადგანაც „მრავალგზის მოუფონა“ პავლეს და „სირცხვილად არ უჩნდა მისი ბორკილები“ ^[234]. იგივე მოიმოქმედეს „მაკედონიიდან მოსულმა ძმებმა“, რომლებმაც მოიწიეს უხვი მოსავალი და „შეავსეს მისი ნაკლულოვანება“ ^[235]. მაგრამ ზოგ ხეს კი უჩივის, ჯეროვანი ნაყოფი რომ არ გამოიღეს მისთვის: „ჩემი პირველი თავის მართლებისას არავინ ამომიდგა მხარში, არამედ ყველამ მიმატოვა; ნუ მოეკითხება მათ“ ^[236]. ეს „ნაყოფი“ უნდა მიეძღვნას იმათ, ვინც გვაზიარებს გონივრულ მოძღვრებას და ღვთაებრივი საიდუმლოს შეცნობაში გვშველის; ეს „ნაყოფი“ უნდა მიეძღვნას მათ, როგორც ადამიანებს და კეთილისმყოფელთ, ყოველგვარი მოთმინების მისაბამ ნიმუშად რომ სთავაზობენ თავიანთ თავს „ცოცხალ სულს“, აგრეთვე როგორც ცის ფრინველებს, მათი კურთხევის გამო, მთელ დედამიწას რომ მოეფინება, რადგანაც „ქვეყნიერებას კიდით კიდემდე სწვდება მათი სიტყვები“^[237].

39. ამ საზრდოთი საზრდოობენ ისინი, ვინც მას შეჰხარის; არ ხარობს ის, „ვისი ღმერთიც არის მუცელი“ ^[238]. და მათ შორისაც, ვინც „ნაყოფს“ სთავაზობს მოყვასს, „ნაყოფის“ სახელს ის კი არ იმსახურებს, რასაც ისინი იძლევიან, არამედ ის გრძნობა, რომლითაც მას იძლევიან.

მე ვხედავ, რომ შეჰხარის ის, ვინც ღმერთს ემსახურება და არა თავის მუცელს, ვხედავ და ვულოცავ კიდეც. მან ფილიპელთაგან მიიღო ის, რაც ეპაფროდიტოსის ხელით გამოეგზავნათ ^[239]; მე ვხედავ, რაც უხარია, და რაც უხარია, სწორედ ისაა მისი საზრდო, ვინაიდან მართალს ამბობს: „დიდად გავიხარე უფლის მიერ, რომ კვლავ დაიწყეთ ჩემზე ზრუნვა; თუმცა უწინაც ზრუნავდით, მაგრამ ვითარებამ დაგაბრკოლათ“ ^[240]. ფილიპელები დამყაყდნენ ამ ხანგრძლივი დაბრკოლების გამო რამაც დააჭკნო მათი ქველმოქმედების ნაყოფი. მოციქულს უხარია, რომ კვლავ ამოიწვერა მათი მზრუნველობის ნორჩი ყლორტები; თავისი თავის კი არა, იმის გამო ხარბს, რომ შეეწიენ მის გასაჭირს. აკი იქვე დასძენს: „იმიტომ როდი ვამბობ, რომ რამე მაკლია, რადგან მე ვისწავლე კმაყოფილი იყო იმით, რაცა მაქვს. გაჭირვებაც ვიცი და ხელგაშლილობაც; ყველაფერი მისწავლია ყოველში, სიმაძღრეც და შიმშილიც, სიმწირეც და სიუხვეც. ყველაფერი შემიძლია ჩემი გამაძლიერებელი ქრისტეს მიერ“ ^[241].

40. მაშ, რა გიხარია, დიდო პავლე? რა გიხარია და რა გასაზრდოებს, კაცო, ღმერთის შემეცნებით განახლებულო ^[242], ღმერთისა, ხატად და მსგავსად თვისაც რომ შეგქმნა შენ? რა გიხარია, ცოცხალო სულო, შენივე თავის ბატონ-პატრონო, ფრთიანო ენავ, საიდუმლოთა არსზე მეტყველო? სწორად ამბაირ სულებს შეჰფერის ეს საზრდო. კი მაგრამ, მაინც რა გასაზრდოებს? - სიხარული. შემდეგიც მოვისმინოთ: „კარგად მოიქეცით რომ გაიზიარეთ ჩემი გასაჭირი“ ^[243]. აი, რა ახარებს, აი, რა ასაზრდოებს: მათი კარგად ქცევა, და არა თავისი გასაჭირის შემსუბუქება. ის ამბობს: „ვიწროების ჟამს შენ მომეცი გასაქანი“ ^[244], რადგანაც ყველაფერს მიეჩვია - „სიუხვესაც და სიმწირესაც“, შენი შეწევნით, უფალო, რომელიც განამტკიცებდი და გააძლიერებდი მას. „ხოლო თქვენც იცით, ფილიპელნო, - კვლავ ამბობს იგი, - რომ სახარების დასაბამს, როცა გამოვედი მაკედონიით, არცერთმა ეკლესიამ არაფერი გამიზიარა, მოცემითა თუ მიღებით, თქვენს გარდა, ვინაიდან თვით თესალონიკეშიც ერთი-ორჯერ გამომიგზავნეთ, რაც საჭირო იყო ჩემთვის“ ^[245]. და მას უხარია, რომ ისინი კვლავ მიუბრუნდნენ ქველმოქმედებას, და ნეტარებას ეძლევა, რაკიღა ხედავს, როგორ იზრდება მათში სიკეთის ნორჩი ყლორტები, თითქოს დიდი ხნის ნანატრი წვიმის შემდეგ ხელახლა აბიბინებულ ყანას ხედავსო.

41. განა თავის საჭიროებაზე ფიქრობდა, როცა თქვა: „გამომიგზავნეთ, რაც საჭირო იყოს ჩემთვისო“? განა ეს უხაროდა? არა, ეს არა. კი მაგრამ, რა ვიცით? ცოტა ქვემოთ თვითონვე ამბობს: „საბოძვარს კი არ ვეძებ, არამედ ნაყოფს“ ^[246].

შენგან ვისწავლე, ღმერთო ჩემო, საბოძვარისა და ნაყოფის გარჩევა. „საბოძვარია“ ის, რასაც გვაძლევენ გასაჭირში ჩვენი შემწენი: ფული, სასმელ-საჭმელი, შესამოსელი, დახმარება, თავშესაფარი. „ნაყოფი“ კი საბოძვარის გამღების წრფელი და კეთილი ნებაა. ამიტომ კეთილ მოძღვარს მარტოოდენ ეს როდი უთქვამს: „ვინც შეიწყნარებს წინასწარმეტყველს“, არამედ იქვე დასძენს: „წინასწარმეტყველის სახელით“; არც მხოლოდ ეს უთქვამს: „ვინც შეიწყნარებს მართალს“, არამედ იქვე უმატებს: „მართლის სახელით“. მხლოდ მაშინ მიიღებს საზღაურს ერთი - წინასწარმეტყველისას, ხოლო მეორე - მართლისას ^[247]. არც მარტოოდენ ამას ამბობს: „ვინც ცივ წყალს მიაწვდის ერთს ამ მცირეთაგანს“, არამედ დასძენს: „მოწაფის სახელით“, და ასე აგრძლებს: „ჭეშმარიტად გეუბნებით თქვენ, არ დაეკარგება თავისი საზღაური“ ^[248]. წინასწარმეტყველის შეწყნარება, მართლის შეწყნარება, ვიცი წყლის მიწვდა მოწაფისათვის - ყოველივე ეს საბოძვარია, ნაყოფი კი ისაა, რომ ყველაფერ „წინასწარმეტყველის სახელით“, „მართლის სახელით“, „მოწაფის სახელით“ გაკეთდეს. ამნაირი ნაყოფით საზრდოობდა ელია ქვრივი ქალისას, რომელმაც იცოდა, რომ ღვთის კაცს ინახავდა, და სწორეს ამიტომ ინახავდა მას. საბოძვარს კი ყვავისაგან იღებდა იგი ^[249]: ამ საზრდოთი შინაგანი ელია კი არ საზრდოობდა, არამედ გარეგანი, რომელიც შეიძლებოდა დაღუპულიყო ამნაირი საზრდოს გარეშე.

42. იმასაც ვიტყვი, უფალო, რაც ჭეშმარიტია შენს თვალში. როდესაც უმეცარნი და ურწმუნონი ^[250], რომელნიც მხოლოდ ნიშებითა და დიადი სასწაულებით თუ შეიძლება ეზიარონ რწმენას და შეემატონ შენს სამწყსოს (მე მგონია, სწორედ ესენი იწოდებიან საღმრთო წერილში „თევზებად“ და „ზღვის ურჩხულებად“), - თავს იდებენ დაეხმარონ და ცხოვრებისეულ გასაჭირში შეეწიონ შენს შვილებს ^[251], ისე, რომ არც კი იციან, რისთვის, ან რა მიზნით სჩადიან ამას, არც ისინი გასცემენ ჭეშმარიტ საზრდოს, და არც სხვები ღებულობენ მას. პირველნი ქველმოქმედები წმინდა და წრფელი განზრახვით როდი იქცევიან ასე, მეორენი კი არ ხარობენ მათგან მიღებული საბოძვარით, რადგან ჯერ კიდევ ვერ ხედავენ „ნაყოფს“. სულს კი მხოლოდ ის ასაზრდოებს, რაც სიხარულს ანიჭებს მას. ამიტოაცაა, რომ თევზები და ზღვის ურჩხულები არ იღებენ ამ საზრდოს, რომელიც შეიძლება აღმოაცენოს მხოლოდ ზღვის მწარე წყალთაგან გამოყოფილმა და განცალკეევბულმა მიწამ.

43. და შენ იხილე ყველაფერი, რაც კი შეჰქმენი, ღმერტო, და დარწმუნდი, რომ ყველაფერი „ძალზე კარგია“ ^[252]. შენ ერთიმეორის მიყოლებით მოიხილავდი შენივე სიტყვით შექმნილ ყველა სახეობას და ხედავდი, რომ თვითეული მათგანი კარგი იყო. მე დავითვალე: შვიდჯერაა ნათქვამი, რომ ყოველი შენი ქმნილების მოხილვისას კარგად და კეთილად მიგაჩნდა იგი. მერვედ კი, როცა ერთობლივად მოიხილე ყველაფერი, რაც კი შეჰქმენი, დარწმუნდი, რომ არა მარტო კარგი იყო, არამედ „ძალიან კარგიც“, როგორც რაღაც ერთიანი და მთლიანი. დიახ, ყველაფერი ერთად არა მარტო კარგი იყო, არამედ ძალიან კარგიც. იგივე შეიძლება ითქვას მშვენიერ სხეულებზედაც. მთელი სხეული, რომელიც მშვენიერი ნაწილებისააგნ შედგება, გაცილებით უფრო მშვენიერია, ვიდრე თვითეული ნაწილი ცალ-ცალკე. ყოველი მათგანი თავისთავადაც მშვენიერია, მაგრამ მხოლოდ მათი მწყობრი ურთიერთშერწყმა წარმოქმნის მშვენიერზე მშვნიერ მთელს.

44. მე ვცდილობდი გამეგო, მაინც რამდენჯერ - შვიდჯერ თუ რვაჯერ იხილე, რომ შენი ქმნილება კარგია და შენთვის მოსაწონი. მაგრამ ვერსად მივაკვლიე იმის დასტურს, რომ ეს მოხილვა დროში ხდებოდა, რაც საშუალებას მომცემდა დამედგინა, რამდენჯერ მოიხილე შენი ქმნილება. და მაშინ შემოგღაღადე: „უფალო, განა მართალი არ არის შენი წერილი, რომელიც შენ, თვით ჭეშმარიტებამ და სიმართლემ, მოგვეცი?! ^[253] მაშ, რაღად გვეუბნები, რომ ეს შენი მიმოხილვა დროში არ ხდებოდა, შენი წერილი კი გვიჩვენებს, რომ დღითიდღე უმზერდი შენს ქმნილებას და კეთილად მიგაჩნდა იგი; - ვინ მოსთვლის, რამდენჯერ დამითვლია ეს!“

ამაზე შენ მეუბნები, რადგანაც ჩემი ღმერთი ხარ, შინაგან ყურში ჩამძახი და შემუსრავ მის სიყრუეს: „ჰე, კაცო, რასაც ჩემი წერილი ამბობს, იმას მე ვამბობ. მხოლოდ ის დროში იტყვის, ჩემი სიტყვა კი დროს არ ექვემდებარება, რადგანაც მარადჟამ ჩემთანაა, ჩემივე თანამარადისი ^[254]. რასაც თქვენ ჩემი სულით ხედავთ, იმას მე ვხედავ; რასაც თქვენ ჩემი სულით იტყვით, იმას მე ვიტყვი. მაგრამ თქვენ დროში ხედავთ, ხოლო მე - დროის გარეშე; ზუსტად ასევე, თქვენ დროში იტყვით, ხოლო მე - დროის გარეშე“.

45. მე მოვისმინე ეს, უფალო ღმერთო ჩემო, და არ დამიღვრია შენი უტკბესი ჭეშმარიტების არცერთი წვეთი. მე მივხვდი, რომ არიან ადამიანები, რომლებსაც არ მოსწონთ შენი საქმენი ^[255]: ისინი ამტკიცებენ, რომ ბევრი რამ აუცილებლობით იძულებულმა შეჰქმენი, როგორც მაგალითად, ცათა წესრიგი და მნათობთა განლაგება; მათი აზრით, შენი საკუთარი მასალისაგან კი არ შეგიქმნია ისინი, არამედ უკვე სადღაც იყვნენ, ვიღაცის მიერ შექმნილნი, შენ კი მხოლოდ შეკრიბე, შეაერთე და შეაკავშირე, როცა სძლიე შენი მტრები და გალავნით შემოზღუდე სამყარო, რათა ძლეულნი კვლავაც არ აღძრულიყვნენ შენს წინააღმდეგ; ხოლო ბევრი რამ თურმე საერთოდ არ შეგიქმნია და არც მოგიწესრიგებია: არც ხორციელი არსებანი, არც პაწაწკინტელა ცხოვრელები, არც ის, რაც მიწას ჩასწვნია და ჩასჭიდებია ფესვებით: ყოველივე ეს თითქოს სხვა, მტრულმა ბუნებამ შექმნა და ჩამოაყალიბა სამყაროს ქვედა სფეროში, ბუნებამ, რომელიც შენ კი არ შეგიქმნია, არამედ უცხოა შენთვის და კიდევაც გიპირისპირდება თურმე ^[256].

უგუნურნი ამბობენ, რომ შენ თვალით როდი ხედავენ შენს საქმეებს, და ვერც შენ გცნობენ მათში.

46. ხოლო ვინც შენი სულითა ხედავს, სწორედ შენ ხედავ მათში. და როცა ისინი ხედავენ, რომ შენი ქმნილებანი კარგნი არიან, ისევ შენ ხედავ მათ სიკარგეს. ხოლო იმაში, რაც მათთვის ძვირფასია შენს გამო, თვითონ შენა ხარ ძვირფასი მათთვის; ის კი, რაც შენი სულით მოგვწონს, შენვე მოგწონს ჩვენში. „რადგან რომელმა კაცთაგანმა იცის კაცისა, თუ არა კაცის სულმა, რომელიც არის მასში? ასევე არავინ იცის ღმრთისა, თუ არა ღმრთის სულმა. ხოლო ჩვენ ამ ქვეყნის სული კი არ მიგვიღია, არამედ სული, რომელიც არის ღმრთისაგან, რათა ვიცოდეთ, რა მოგვანიჭა ღმერთმა“ ^[257].

მაშასადამე, მე უფლება მაქვს ვთქვა: რა თქმა უნდა, „არავინ იცის ღმრთისა, თუ არა ღმრთის სულმა“. მაგრამ ვინ იცის, „რა მოგვანიჭა ღმერთმა“? აი, რა მესმის პასუხად: რაც ჩვენ ვიცით მისი სულით, „არავინ იცის, თუ არა ღმრთის სულმა“. ასე რომ, მართებულად ითქვა მათ მიმართ, ვინც ლაპარაკობს ღმრთის სულით: „თქვენ როდი ამბობთ ამას“ ^[258], ისევე, როგორც მართებულად ითქვა მათ მიმართაც, ვინც იცის ღმრთის სულით: „თქვენ როდი იცი ეს“. არანაკლებ მართებული იქნება, თუ ვეტყვით მათ, ვინც ღმრთის სულითა ხედავს: „თქვენ როდი ხედავთ ამას“. ამრიგად, ვინც ღმრთის სულითა ხედავს რაღაც კარგს, თვითონ კი არა, ღმერთი ხედავს, რომ ეს კარგია.

აი, პირველი შემთხვევა: ვიღაცას ცუდი ჰგონია ის, რაც კარგია, - იმ ხალხის მსგავსად, ვისზედაც ზემოთ ვილაპარაკეთ. აი, მეორე: ადამიანი ხედავს, რომ კარგი კარგია; ბევრს მოსწონს შენი ქმნილებანი, იმიტომ, რომ კარგნი არიან, მაგრამ შენ როდი უყვარხართ მათში; ისინი ამჯობინებენ ამ ქმნილებებით ტკბებოდნენ, და არა შენით. და ბოლოს, მესამეც: ადამიანი ხედავს რაღაც კარგს; ეს რომ კარგია, ამას ღმერთი ხედავ მასში, და ამიტომ ღმრთის ქმნილებაში თვით ღმერთი უყვარს. მაგრამ ამ სიყვარულს შეეძლო თავი ეჩინა მხოლოდ სულის მეშვეობით, რომელსაც ღმერთი გვანიჭებს: „ვინაიდან ღმრთის სიყვარული ჩაიღვარა ჩვენს უგლებში სულის წმიდის მიერ, რომელიც მოგვეცა ჩვენ“ ^[259]. სწორედ ეს გვაძლევს იმის დანახვის საშუალებას, რომ კარგია ყოველივე არსებული, მიუხედავად იმისა, თუ რანაირად არსებობს იგი: ყველაფერი მის მიერია, ვინც ასე თუ ისე კი არ არსებობს, არამედ აბსოლუტურად არსებობს ^[260].

47. მადლობას გწირავ, უფალო! ^[261] ჩვენ ვხედავთ ცასა და მიწას, ანუ მატერიალური სამყაროს ზედა და ქვედა ნაწილს: სულიერსა და სხეულებრივ არსებებს. და როგორც სამკაულს ამ ნაწილებისასმ რომელთაგანაც შედგება მთელი ეს უსასრულო სამყარო, ანუ ყოველი ქმნიელბის დიადი ერთობლიობა, - ჩვენ ვხედავთ ნათელს, შექმნილსა და ბნელისაგან გამოყოფილს. ვხედავთ ცამყარსაც, ზენა, ანუ სოლიერსა და ქვენა, ანუ მატერიალურ წყალთა შორის რომ მდებარეობს, სამყაროსა პირველ სხეულსა და იმ ჰაეროვან სივრცეს, რომელსაც ასევე ცას უწოდებენ, სადაც დაჰქრიან ცის ფრინველები, იმ წყალთა შუა, რომელთაგანაც ერთნი, ორთქლად ქცეულნი, სულ უფრო და უფრო მაღლა მიიწევენ, რათა მშვიდი და მყუდრო ღამით ცვარ-ნამად დაეფინონ მიწას, მეორენი კი, უფრო მძიმენი, ღვართქაფად თავს ატყდებიან ქვეყენას. ჩვენ ვხედავთ ზღვის უკიდეგანო სივრცეში ერთად შეკრებილ წყალთა მშვენებას; მიწას, ხან უსახოს და უდაბურს ^[262], ხანაც ხილულსა და სიკეთით შემკულს, ხეთა და ბალახთა დედას ^[263]. ვხედავთ ცის თაღზე მოელვარე მნათობებს: მზეს, ურომლისოდაც არ იქნებოდა დღე, და ღამის ნუგეშს - მთვარესა და ვარსკვლავებს; ყველა ისინი დროის ნიშნებად და საზომად გვევლინებიან ^[264]. ჩვენ ვხედავთ, რომ ნოტიო სტიქიონი მთლიანად თევზებით, ვეება ურჩხულებითა და ფრთოსანი არსებებითაა დასახლებული ^[265], რადგანაც ჰაერის სიმკვრივეს, ფრინველთა ფრენას რომ უწყობს ხელს, წყალთაგან ანადენი ორთქლი განაპირობებს. ჩვენ ვხედავთ, რომ ქვეყნიერების ზედაპირი მიზიერ ცხოველებს დაუმშვენებიათ; ვხედავთ კაცსაც, შენს ხატად და მსგავსად შექმნილს და ყველა უგონო ცხოველის მეუფედ და მბრძანებლად დასმულს ^[266], სწორედ შენი ხატებიას და მსგავსების, ანუ გონიერებისა და შემეცნების ძალით. და როგორც მის სულში ერთი ნაწილი განსჯის და ბრძანებს, მეორე კი მას ემორჩილება, ხორციელად ასევეა შექმნილი კაცისთვის ქალიც: მისი ბუნება, გონიერებით და შემეცნებით, კაცის ბუნების სწორია, მაგრამ თავისი სქესით ქალი კაცს ექვემდებარება, მსგავსად იმისა, როგორც მოქმედების სურვილი ექვემდებარება გონების კარნახს, სწორი მოქმედების გზას რომ უჩვენებს მას. ამრიგად, ჩვენ ვხედავთ, რომ ყოველი ქმნილება კარგია, ხოლო ყველა ერთად - ძალიან კარგი.

48. გადიდებენ, უფალო, შენი საქმენი ^[267], რათა შეგიყვაროთ ჩვენ, და ჩვენ გვიყვარხარ, რათა შენი საქმენი გადიდებდნენ შენ. დროშია მათი დასაბამიც და დასასრულიც, აისიცა და დაისიც, აღმასვლაც და დაღმასვლაც, მშვენიერებაც და არასრულქმნილებაც. მათ დილას საღამო მოსდევს, შეუმჩნევლადაც და ცხადადაც.

ყველაფერი „არაფრისგან“ შეჰქმენი შენ, თუმცა შენი საკუთარი სუბსტანციისაგან კი არა, არამედ მატერიისაგან; მაგრამ არა იმ მატერიისაგან, რომელიც არ გეკუთვნის შენ, ანდა უწინაც არსებობდა, არამედ შენს მიერ სამყაროს შექმნასთან ერთად შექმნილისაგან, რადგანაც უსახოს შენ მიანიჭე სახე დროის ყოველგვარი შუალედის გარეშე.

სხვაა მატერია ცისა და სხვაა მატერია მიწისა, სხვადასხვანაირია ცისა და მიწის იერიც. ეს მატერია შენ შეჰქმენი „არაფრისაგან“, სამყარო კი - ამ უსახო მატერიისაგან. ორივენი ერთად შეჰქმენი: უსახო მატერიამ ყოველგვარი შეყოვნების გარეშე მიიღო სახე.

49. ჩვენ ვფიქრობდით, რა ალეგორიული აზრი გსურდა ჩაგედო შესაქმის ამნაირ თანმიმდევრობაში, ანდა იმავე შესაქმის სიტყვიერად გადმოცემის ამნაირ წყობაში. ჩვენ ვნახეთ, რომ ყოველი შენი ქმნილება, ცალკე აღებული, კარგია, ხოლო ყველა ერთად - ძალიან კარგი. შენს სიტყვაში კი, შენს მხოლოდშობილ ძეში, მთელი ცა და მიწა ვიხილეთ, ეკლესიის თავი და სხეული, წინასწარგანსაზღვრულნი ყოველგვარი დროზე უწინარესად, ყოველგვარი ცისკრისა თუ მწუხრის გარეშე. ხოლო როდესაც წინასწარგანსაზღვრულის დროში ხორცშესხმა დაიწყე, რათა გაგეცხადებინა დაფარული და მოგეწესრიგებინა ჩვენი უწესრიგობა (რადგანაც ცოდვები თავს გადაგვდიოდა ^[268] შენგან განშორებულთა და პირქუშ უფსკრულში დანთქმულთ, მაგრამ თავს დაგვტრიალებდა შენი კეთილი სული, რათა დროულად მოევლინა ჩვენთვის შემწეობა), მაშინ გაამართლე უღმერთონი, ცოდვილთაგან განაცალკევე ისინი და განამტკიცე შენი წიგნის ავტორიტეტი უზენაესთა შორის, რომელნიც შენ გმორჩილებენ, და მათ მორჩილ მდაბალთა შორისაც; ერთად მოუყარე თავი ერთსულოვნებით შეკრულ ურწმუნოთ, რათა უფრო ნათლად წარმოჩენილიყო მართლმორწმუნეთა გზნება, გულმოწყალებით აღძრულნი მიწიერ სიკეთეს რომ უწილადებენ უპოვართ, რათა სანაცვლოდ დაიმკვიდრონ ზეციური სიკეთე.

და მაშინ ცამყარზე აღანთე ლამპარი: ესენი არიან შენი წმიდანნი, რომელთაც აქვთ ცხოვრების სიტყვა, სულიერი ნიჭით გაბრწყინვებულნი და უზენაესი ავტორიტეტით მოსილნი. იმავდროულად, ურწმუნო ერთა მოქცევის მიზნით, სხეულებრივი მატერიიდან ამოაფრქვიე სასწაულნი, საიდუმლონი და წინასწარმეტყველებანი, თანახმად შენი წიგნის მყარისა, რათა კურთხევა მოჰფენოდა მორწმუნეთ, და შემდეგ შეჰქმენი მათში ცოცხალი სული, თავდაჭერილობის ძალით რომ მოაწესრიგე მათი გრძნობები. გონება, როემლიც მხოლოდ შენ გემორჩილება და არავითარ ადამიანურ ავტორიტეტს არ საჭიროებს მიბაძვისათვის, შენ განაახლე შენსავე ხატად და მსგავსად; როგორც ქალი - კაცს, გონების კარნახს დაუმორჩილე ყველა გონივრული ქმედება, და მოისურვე, რომ ყველა შენს მსახურს, რომელნიც ესოდენ საჭირონი არიან ამქვეყნიურ ცხოვრებაში მორწმუნეთა სრულყოფისათვის, სწორედ ესენი უკანასკნელნი შეეწეოდნენ ცხოვრებისეულ გასაჭირში; მომავალ ცხოვრებაში უხვ ნაყოფს გამოიღებს ეს შემწეობა.

ჩვენ ვხედავთ ყოველივე ამას და ვრწმუნდებით, რომ ყველაფერი ძალიან კარგია, რადგანაც ჩვენში შენ ხედავ ამას, შენ, ვინც მოგვეცი სული, რათა მისი მეშვეობით ვხედავდეთ შენს ქმნილებებს და მათში გვიყვარდე შენ.

50. უფალო ღმერთო, რომელმაც მოგვეცი ყველაფერი, მოგვეც მშვიდობაც! ^[269] სიმშვიდე მოსვენებისა, შაბათის სიმშვიდე, სიმშვიდე, რომლისთვისაც უცხოა მწუხრი. მთელი ეს მშვენიერი მწყობრი ძალიან კარგი ქმნილებებისა თავის გზას დაასრულებს და გარდავა: მათ ისევე ექნებათ თავიანთი მწუხრი, როგორც ოდესღაც რიჟრაჟი ჰქონდათ.

51. მეშვიდე დღისთვის კი უცხოა მწუხრიც და დასავალიც, რადგან შენ შემოსე სიწმინდით, რათა მარადის ეგოს. შენი საამო შრომის ბოლო, მას შემდეგ, რაც დაასრულე „ძალიან კარგი“ ქმნილება, მეშვიდე დღეს განისვენე (თუმცა ისე ქმნიდი სამყაროს, რომ შენი სიმშვიდე არაფერს დაურღვევია). - და შენი წიგნის ხმით გვეუწყა, რომ ჩვენც უნდა განვისვენოთ ჩვენი შრომის შემდეგ, რომელიც „ძალიან კარგია“, იმიტომ, რომ შენი შემწეობით დავასრულეთ იგი; საუკუნო ცხოვრების შაბათს ჩვენ განვისვენებთ შენში.

52. და მაშინ შენც განისვენებ ჩვენში, როგორც დღეს ჩვენშივე მოქმედებ. და ჩვენი დასვენებაც შენი იქნება, როგორც ჩვენი შრომაა შენი ^[270]. ხოლო შენ, უფალო, მარად მოქმედებ და მარად ისვენებ. დროის გარეშე ხედავ, დროის გარეშე მოქმედებ და დროის გარეშე ისვენებ, ჩვენ კი იმის უნარს გვაძლევ, რომ დროში ვხედავდეთ; შენ ქმნი თვით დროს და განსვენებასაც დროის დასასრულს.

53. ამრიგად, ჩვენ ვხედავთ, რაც შეჰქმენი, რადგანაც სამყარო არსებობს, მაგრამ იმიტომ არსებობს, რომ შენ ხედავ მას ^[271]. გარე სამყაროს ჭვრეტისას ჩვენ ვხედავთ, რომ ის არსებობს; მასზე ფიქრისას ვხდებით, რომ ის კარგია; შენ კი მაშინვე ხედავდი უკვე შექმნილს, როცა იხილე, რომ უნდა შეგექმნა.

და ახლა ჩვენში იღვიძებს სიკეთის ქმნის სურვილი, მას შემდეგ, რაც ჩვენს გულში შენი შეგონებით აღიძრა იგი. მანამდე კი, შენგან განშორებულნი, მხოლოდ ბოროტებისთვის თუ აღვიძროდით. შენ კი, ღმერთო ერთო და ყოვლად კეთილო, არასოდეს შეგიწყვეტია სიკეთის ქმნა. შენი წყალობით, ჩვენც მოგვეძებნება თითო-ოროლა კეთილი საქმე, მაგრამ წარუვალნი როდი არიან ისინი. თუმცა იმედი გვაქვს, რომ მათი დასრულების შემდეგ განვისვენებთ შენს სიწმინდესა და სიდიადეში. შენ კი, ყოვლად კეთილო, არავითარი სიკეთე არა გჭირდება და მარად ისვენებ, რადგანაც შენი დასვენება თვითონ შენა ხარ.

ვინ, რომელი კაცთაგანი გააგებინებს ამას კაცს? რომელი ანგელოზი - ანგელოზს? რომელი ანგელოზი - კაცს? შენ უნდა გეკითხებოდეთ, შენში უნდა ვეძებდეთ და შენვე გიკაკუნებდეთ კარზეც ^[272]: მხოლოდ ასე თუ მივიღებთ, ასე თუ ვპოვებთ და ასე გაგვიღებენ კარსაც.

თარგმნა და კომენტარები დაურთო ბაჩანა ბრეგვაძემ