მართალია, საკუთარი თავისადმი უნდობლობა, ღვთისადმი სასოება და ღვაწლი ძალზედ აუცილებელია ჩვენს სულიერ ბრძოლაში, მაგრამ ყველაფერზე აუცილებელია ლოცვა - ამ ბრძოლის მეოთხე იარაღი, როგორც უკვე ვთქვით პირველი თავის დასასრულს. ლოცვით მოიხვეჭება და სრულყოფილ ძალმოსილებას იძენს როგორც პირველი სამი იარაღი, ასევე ყველა სხვა სათნოება. ლოცვა არის საშუალება ყველა იმ სათნოების მოსაზიდად და მოსახვეჭად, რომელიც უხვად გარდამოევლინება ჩვენზედ უფლის ჩვენდამი უსაზღვრო სიყვარულისა და სიკეთის დაუშრეტელი წყაროდან. ლოცვის მეშვეობით სულიერი ბრძოლისას საკუთარ საბრძოლო მახვილს უფლის მარჯვენას უთმობ, იგი ებრძვის მტრებს შენს მაგივრად და ამარცხებს. მაგრამ ლოცვამ რომ მთელი თავისი სიძლიერე გამოავლინოს, საჭიროა მუდმივად შენშივე მყოფობდეს, როგორც სულის ბუნებრივი მდინარება და გამხნევებული და დაცული იყოს ამგვარად:
1) საჭიროა მუდამ მხურვალედ ისწრაფვოდე, რათა ყველაფრით ღმერთს ემსახურო და ემსახურო ისე, როგორც სათნოა მისთვის. ამგვარი სწრაფვის განსამტკიცებლად საკუთარი თავი დაარწმუნე, რომ უფალს და მის საკვირველ თვისებებს - სახიერებას, დიდებულებას, სიბრძნეს და სხვა ურიცხვ და უზომო სრულყოფილებათ - ნებისმიერმა გონიერმა არსებამ თაყვანი, პატივი და მსახურება უნდა აღუვლინოს. როდესაც მეხსიერებას მთლიანად მომართავ იმისკენ, რომ უფალმა საღვთო განგებულებით საკუთარ თანაშემოქმედად აგირჩია, გამოგისყიდა და უდიდესი წყევისგან გიხსნა, განგკურნა და ცოდვებისან მიღებული იარები გაგიმთელა, და არა ღვინითა და ზეთით, ან რაიმე წამლით, არამედ ფერდიდან გარდამომდინარე თავისი ძვირფასი სისხლით და მახვილით, ეკლებითა და ლურსმნებით ნატანჯი უწმიდესი სხეულით, - განა შეიძლება ყოველწამიერად სიტყვით, საქმითა და აზრით მის მსახურებას არ მიუძღვნა თავი? არც ის უნდა დავივიწყოთ, რამდენად სასარგებლოა ჩვენთვის ღვთისადმი მსახურება, რამეთუ ეს საკუთარი თავის ბატონ-პატრონად გვაქცევს, სატანაზე გვაუფლებს და ღვთის შვილებად გარდაგვსახავს.
2) მტკიცედ უდნა გჯეროდეს, რომ თავისი უსაზღვრო გულმოწყალებისა და უშურველობის გამო, უფალს თავადვე სურს და მზადაა, გიბოძოს ყველაფერი, რაც შენი ღირსული მსახურებისა და სიკეთისთვისაა საჭირო. ამგვარი რწმენა და სასოება შენში იმ ჭურჭლად იქცევა, რომელსაც ღვთის უსაზღვრო გულმოწყალება თავისი მადლით აღავსებს. რაც უფრო ფართო და ღრმა იქნება ეს ჭურჭელი, მით უფრო ძლიერი ნიჭებით შემობრუნდება შენს წიაღში შენი ლოცვა. როგორ შეიძლება იფიქრო, რომ ყოვლისმპყრობელი უფალი, ვინც ლოცვის შედეგად ჩვენთვის საჭირო ყოველგვარი სიკეთის მონიჭება აღგვითქვა, უარს გვეტყვის რაიმეზე და საკუთარი სულით არ აღგვავსებს, თუ გულმოდგინე და მოუკლებელი ლოცვით გამოვითხოვთ. განა მან არ გვითხრა: რაოდენ უფრო მეტ წმიდა სულს მისცემს მამა თქვენი ზეციერი იმათ, ვინცა სთხოვს (ლუკ. 11,13)? და განა მან არ აღგვითქვა: და ყველაფერი, რასაც ლოცვაში ითხოვთ რწმენით, მოგეცემათ (მათ. 21,22)?
3) თხოვნის დროსაც და სურვილის შესრულების შემდეგაც ლოცვა ისეთი განწყობით უნდა აღავლინო, რომ მხოლოდ ღვთის ნების აღსრულება გსურდეს და არა საკუთარისა. ანუ ილოცვიდე და შესმენილ იქნას შენი სურვილი იმიტომ, რომ უფალს ნებავს ასე. ერთი სიტყვით, გონებასა და გულში მტკიცედ აღიბეჭდე, რომ შენი ნება მთლიანად შეერწყას ღვთისას, ყველაფერში დამორჩილდეს და ამიერდიან აღარ ისურვო ღვთის ნების საკუთარისკენ გადადრეკა.
რატომ? იმიტომ, რომ შენი ნება მუდამ აღრეულია თავისმოყვარებასთან, ხშირად სცოდავს და არ უწყის, რა უნდა სურდეს. ღვთის ნება კი ყოველთვის სახიერია, ბრძენი, ყოვლადსამართლიანი და არასოდეს შეუძლია შეცოდება. ღვთაებრივი ნება ყოველივე ქმნულისა და არსებულის მამოძრავებელი კანონია, ამიტომ იგი ნებისმიერი გონიერი არსების ნების წარმმართველად, მათი სურვილების ბატონ-პატრონადაც უნდა იქცეს.
მუდამ უნდა ისურვო, ეძიო და ითხოვო მხოლოდ ის, რაც ღვთისთვისაა სათნო. თუ ოდესმე დაეჭვდები, სათნოა თუ არა ღვთისთვის რაიმე, ეძიე და ითხოვე ის, რაც უფალს ნებავს. მუდამ ეძიე და ითხოვე ის, რაც სათნოა ღვთისთვის, მაგალითად, სათნოება; ითხოვე იმ მიზნით, რომ უფრო მეტად სათნოეყო უფალს, კეთილად ემსახურო მას და არ გქონდეს სხვა მიზანი, თუნდაც ეს უკანასკნელი სულიერიც იყოს.
4) ლოცვას იმ საქმეებით განმშვენებული უნდა შეუდგე, რომლებიც შენს სათხოვარს შეეფერება. ლოცვის შემდეგაც ეცადე, ღირსეული ჭურჭელი შეიქნე იმ მადლისა და სათნოებებისა, რომელთაც ითხოვ. ლოცვით ღვაწლს თან უნდა ახლდეს თვითიძულება და თვითდაძაბვა იმის აღსასრულებლად, რასაც ვითხოვთ, რადგან სულიერი ცხოვრებისას ძიება და თხოვნა ერთმანეთს თან სდევს და განაპირობებს. თუ ვინმე ლოცვით შესთხოვს ღმერთს რომელიმე სათნოების მოხვეჭას, თავად კი უდებებაშია, არაფერს აკეთებს ამ სათნოებაში წარსამატებლად და არც არანაირ ღვაწლს იდებს თავს, კი არ ლოცულობს, ღმერთს განცდის. ამიტომ ამბობს იაკობ მოციქული: ბევრი რამ ძალუძს მართლის გულმოდგინე ლოცვას (იაკ. 5,16). ამ დროს ადამიანი შემწეობას მიიღებს, თუ უფალსა და წმიდანებს ლოცვით შესთხოვს დახმარებას და თავადაც გულმოდგინე იქნება ყოველივე იმის კეთებისას, რაც მისი თხოვნის აღსასრულებლადაა საჭირო, - შეგვაგონებს წმიდა მაქსიმე.
5) საკუთარ ლოცვაში ის ოთხი ქმედება უნდა შეაერთო, რომელთა შესახებაც წმიდა ბასილი დიდი წერს: უპირველესად უფალს შეასხი ქება, შემდეგ მადლობა აღუვლინე გამოჩენილი კეთილსახიერებისთვის, აღიარე საკუთარი ცოდვები, მისი მცნებების დარღვევა, და ბოლოს, გამოითხოვე უფლისგან ის, რაც ყველაზე უფრო საჭიროა შენი ცხონებისათვის. ყოველივე ამის გათვალისწინებით, დაახლოებით ასე შეგიძლია ილოცო:
“უფალო ღმერთო ჩემო! ვაქებ და ვადიდებ შენს გამოუთქმელ დიდებას და უსაზღვრო დიდებულებას. გმადლობ, რომ შენი სახიერების წყალობით არსებობა მომანიჭე და ღირს მყავ შენი მაცხოვნებელი სიკეთის თანაზიარობისა. უამრავჯერ მიხსენი უბედურებათა თუ ჩემთვის უხილავ მტერთაგან. აღვიარებ შენს წინაშე, რომ ბევრჯერ ფეხქვეშ გავთელე საკუთარი სინდისი და დავარღვიე შენი წმინდა მცნებები. უმადური ვიყავი შენი სახიერების მიმართ. მაგრამ, მრავალმოწყალეო უფალო ჩემო, ვერაფერს დააკლებს ჩემი შეცოდებანი შენს გულმოწყალებასა და სიკეთეს. მოხედე ჩემს უწმინდურებასა და ცოდვებს, მოხედე ჩემი გულშმუსვრილების ცრემლებს და შენი უსაზღვრო წყალობით შემეწიე. მომეცი ის, რაც კეთილსასურველია ჩემი ცხონებისათვის და ჩემი ცხოვრება შენს სათნოსაყოფად წარმართე. დაე, მე უღირსმაც ვადიდო შენი ყოვლადწმიდა სახელი“.
ლოცვის დასრულების შემდეგ შეგიძლია ჩამოთვალო სულიერი, მშვინვიერი და ხორციელი მოთხოვნილებები. თუ ამ დროს რომელიმე სათნოების მოხვეჭას ცდილობ, ილოცე, რათა უფალი მის სრულყოფილად მოპოვებაში დაგეხმაროს: თუ რაიმე ვნებისგან ხარ აფორიაქებული, ილოცე, რომ მის დასაძლევად და განსაგდებად შეწევნა მიღო; თუ ცილისწამებას, წყენას ან სხვა უბედურებას და დანაკარგს ითმენ, არ დაივიწყო, მადლობა შესწირო უფალს, რადგან ესეც ღვთის ნებით შენდა სასიკეთოდ ხდება.
6) ლოცვამ ღვთის წინაშე ძალა რომ შეიძინოს და მისი კეთილი ნება შენკენ მომართოს, უფლის უსაზღვრო გულმოწყალების რწმენით კეთილად აღჭურვე იგი. გჯეროდეს მისი უსაზღვრო გულუხვობისა და აღთქმისა - შეისმინოს ჩვემი მანამდე, ვიდრე ლოცვას გავასრულებდეთ. უფრო მეტად კი გწამდეს ჩვენთვის ხორცშესხმულ უფალ იესო ქრისტესი, რომელიც ადამიანთა საცხოვნებლად ჯვარზე ევნო, აღსდგა, ამაღლდა, დაჯდა მარჯვენით მამისა და ჩვენი მეოხი და შემწეა მის წინაშე, რადგან: ის, ვინც თავისი ძეც არ დაინდო, არამედ ყველა ჩვენგანისათვის გასწირა იგი, როგორღა არ მოგვანიჭებს მასთან ერთად ყოველივეს (რომ. 8,31)?
ასევე შემწეობა სთხოვე ყოვლადწმიდა ღვთისმშობელსა და მარადქალწულ მარიამს, რომელიც დღემუდამ ჩვენზედ ლოცულობს; წმიდანთა დასს, მთავარანგელოზებსა დ ანგელოზებს, მოციქულებსა და წინასწარმეტყველებს, მოძღვრებსა და მასწავლებლებს, წმიდა მოწამეებს, ღირს მამებსა და დედებს, და ღვთის ყველა სათნომყოფელს, შენს მფარველ ანგელოზსა და იმ წმიდანებს, რომლის სახელსაც ატარებ და რომლის სახელზედაცაა ნაკურთხი ტაძარი, სადაც მოინათლე და სადაც ლოცულობ. თუ მათ მეოხებას საკუთარ ლოცვას დაურთავ, ამით მორჩილებას წაიმძღვარებ წინ, რომელიც მეტად სათნოა ღვთისთვის. უფალი უდიდესი წყალობით უყურებს მორჩილსა და თვინიერს, გული შემუსვრილი და დამდაბლებული ღმერთმან არა შეურაცხყოს.
7) ლოცვა ყოველთვის დაუღალავად უნდა აღასრულო, როგორც მოციქული გვასწავლის, ნუ მოშლით ლოცვას, და იფხიზლეთ მასში მადლიერებით (კოლ. 4,2). სიმდაბლე და მოთმინება, დაუცადებელი და მხურვალე ლოცვა ღვთის გულმოწყალებას იმსახურებს. სახარებისეული ქვრივის შემართებამ ბოროტი და უსამართლო მსაჯული მოალბო, როგორც უფლის იგავშია მოთხრობილი და რითც უფალი მოგვიწოდებს, მოწყინებას არ მივეცეთ და მოთმინებით ვილოცოთ: და უთხრა მათ ერთი იგავიც იმის გამო, რომ ყოველთვის უნდა ლოცულობდნენ და არასოდეს მობეზრდეთ ლოცვა (ლუკა. 18,1). და თუ გულბოროტი მსაჯული მოალბო ქვრივის მონდომებამ, როგორ არ შეისმენს ჩვენსას ღმერთი, რომელიც სრული სიკეთეა. ოღონდ საჭიროა მოუკლებელი ლოცვა. როდესაც რაიმეს შესთხოვთ ღმერთს და ის შესმენას აყოვნებს, მაინც უნდა გააგრძელოთ ლოცვა და მტკიცედ და მხურვალედ გწამდეთ, რომ უფალი შეგეწევათ. ღმერთი შემწეობის გარეშე არასოდეს ტოვებს გულმოდგინე მლოცველთ, უფალი ადამიანთა მოლოდინს აჭარბებს და მათ თავის სახიერებს უჩვენებს, თუ მლოცველის მხრიდან რაიმე ზნეობრივი დაბრკოლება არ არსებობს, ანდა მისთვის უმჯობესია, რომ თხოვნა შეუსრულებელი დარჩეს. ასეთ შემთხვევაში ღმერთი თხოვნის სანაცვლოდ ხილულად ან უხილავად სხვა, მისთვის უფრო საჭირო სიკეთეს უგზავნის ადამიანს. ამიტომ მტკიცედ უნდა სჯეროდეთ, რომ შეუსმენელი ლოცვა არ არსებობს, თუმცა ხანდახან არ ეძლევათ ღვთისგან ის, რასაც ითხოვენ და კი არ უწყიან, რომ ეს ყველაფერი სასარგებლოა მათთვის. ყოველივე მათგან უხილავად ხდება, რათა არ დაზიანდნენ. მუდამ მოთმინებით ილოცე და გჯეროდეს, რომ იგი აუცილებლად გამოიღებს ნაყოფს. თუ ვერ მიიღე ის, რასაც ითხოვ, გწამდეს, სანაცვლოდ სხვა სიკეთე გელის და თუ ვერ ხედავ ან ვერ იხილავ შედეგს, მიზეზს ნუ გამოეძიებ, სჯობს, საკუთარი უღირსება გაიხსენო და სული სიმდაბლის გრძნობებითა და აზრებით აღივსო. თუ ლოცვის შედეგად ასეთ გრძნობებს აღმოაცენებ და დაიმკვიდრებ, თუნდ ხილულად ან უხილავად არ მოიმკო მაგიერი, თავად ეს გრძნობები აღიქვი, როგორც ლოცვის ნაყოფი - შენთვისაც მაცხოვნებელი და ღვთისთვისაც ყველაზე მეტად სათნო.
უსმინე იოანე ოქროპირს: „დიდია ლოცვის სიკეთე, თუ იგი ჯეროვანი კეთილკრძალულებით აღესრულება; თუ ჩვენ საკუთარ თავს მუდამ ღვთისადმი მადლობის აღვლენას ვასწავლით, მიუხედავად იმისა, ვიღებთ რასაც ვითხოვთ, თუ არა, უფალი ყოველთვის ჩვენთვის სასიკეთოს მოიმოქმედებს, მაშინაც, როდსაც გვაძლევს და მაშინაც, როდესაც არ მოგვაგებს. როდესაც მიიღებ იმას, რასაც ითხოვ, აშკარად მოგეცემა და თუ არ მიიღებ, მაინც მოგეცემა, რადგან შენთვის საზიანო არ მოგეცა. საზიანოს არმიღება კი სასარგებლოა. ასე რომ, მიიღებ იმას, რასაც ითხოვ. თუ არ მიიღებ, მადლობა შესწირე უფალს. გწამდეს, ჩვენთვის რომ ნაწილობრივ სასიკეთო არ იყოს არმიღება იმისა, რაც გვსურს, მაშინ ღმერთი აუცილებლად მოგვცემდა“.
მუდამჟამს მოთმინებით ევედრე ღმერთს და ყველაფრის გამო ჰმადლობდე მას. გწამდეს და აღიარე, რომ მას შენთვის სიკეთე სურს და ბრძნად განაგებს ყოველივეს. იგია შენი მოყვარული და კეთილისმყოფელი მაშინაც, როდესაც შენი თხოვნის სანაცვლოდლ მოგაგებს და მაშინაც, როდესაც არ მოგაგებს. ამ შეურყეველი რწმენითა და სიმდაბლით დამორჩილდი საღვთო განგებულებას, სიხარულითა და მადლიერებით შეხვდი ყოველივეს, რაც შენზედ მოაწევს - სასიამოვნოსაც და უსიამოვნოსაც.