ყოველთვის, როდესაც უტყვი გრძნობადი სურვილი და სინდისით ნაკარნახევი ღვთის ნება შენს თავისუფალ ნებელობას ებრძვის, ცდილობს, თავისკენ მიიზიდოს და დაძლიოს, თუ სიკეთის ჭეშმარიტი მოშურნე ხარ, შესაბამისი ხერხი უნდა იხმარო, რათა ღვთაებრივი ნების გამარჯვებას შეუწყო ხელი.
ა) როგორც კი უმდაბლეს გრძნობად და ვნებიან სურვილს იგრძნობ, მაშინვე მთელი ძალით შეეწინააღმდეგე და არ დაუშვა, რომ შენი ნებელობა თუნდაც ოდნავ გადაიხაროს მისკენ. ნებისყოფის მტკიცე დაძაბვით ჩაახშე, მოთოკე, განიშორე ვნებიანი სურვილები.
ბ) შენი მცდელობა რომ წარმატებით დასრულდეს და კეთილი ნაყოფი გამოიღოს, ვნებების მსგავსი მოძრაობის წინააღმდეგ სულიერი არაკეთილგანწყობით აღივსე, განურისხდი, როგორც მტრებს, რომელთაც შენი სულის მიტაცება და დაღუპვა სურთ.
გ) ამასთანავე, არ დაივიწყო საკუთარი კეთილი ნების დასახმარებლად, განსამტკიცებლად და დასაცავად, საშველად მოუხმო ჩვენს მხსნელს - უფალ იესო ქრისტეს, ურომლისოდაც ვერაფერში წარვემატებით.
დ) სულში წრფელად წარმოშობილი ეს სამი სახის შინაგანი ქმედება ყოველთვის გაგამარჯვებინებს უკეთურ მოძრაობებზე. მაგრამ ეს მხოლოდ მტრის უკუქცევაა. თუ გსურს, გული გაუგმირო მათ, მაშინვე ამის საპირისპირო რამ მოიმოქმედე, რამაც ვნებიანი მოძრაობა წარმოშვა და შეეცადე, მუდმივად ასე მოიქცე. ეს საბოლოოდ გიხსნის მტრის მსგავსი თავდასხმებისაგან.
მოვუხმოთ მაგალითს: ვთქვათ, ვინმემ მცირე ან დიდი შეურაცხყოფა მოგაყენა. შენ უკმაყოფილებისა და გაღიზიანების გრძნობა და სამაგიეროს მიგების სურვილი გაგიჩნდა. შეეცადე, სწრაფად შეიგნო, რომ ამგვარ განცდებს სურთ, უკეთურებისკენ გიბიძგონ, ამიტომ ბრძოლისა და თავდაცვისთვის მოემზადე: ა) მოიკვეთე ეს მოძრაობა, ნუ შეუშვებ შიგნით და საშუალებას ნუ მისცემ ნებელობას, მას მიემხროს, როგორც მართალს. ეს იქნება მათთვის წინ აღდგომა. ბ) მაგრამ ისინი ჯერ კიდევ შენს თვალწინ არიან და თავდასხმისთვის ემზადებიან. თავდაცვის გრძნობით, სიძულვილით აღივსე და განურისხდი, როგორც მტრებს, რათა შეგეძლოს გულწრფელად თქვა: ცოდვაჲ მოვიძულე და მოვიძაგე (ფს. 118, 163); სიძულილითა სრულითა მოვიძულენ, და იგინი მტერად შემექმნნეს მე (ფს. 138,22). ეს მათთვის მძიმე დარტყმა იქნება და, მართალია, არ გაქრებიან, უკან კი დაიხევენ. გ) შემდგომ უფალს მოუხმე: ღმერთო, შეწევნასა ჩემსა მომხედენ, უფალო, შეწევნად ჩემდა ისწრაფე (ფს. 69,1) და ნუ შეწყევტ მოხმობას, ვიდრე მტრის კვალიც არ გაქრება და სულში მშვიდობა არ დაისადგურებს. დ) ასე დაწყნარებულმა, მეგობრული სიტყვით, დახმარებით ან სხვაგვარად კეთილგანწყობა და სიმშვიდე გამოხატე საკუთარი შეურაცხმყოფელის მიმართ. ეს იქნება იმის აღსრულება, რასაც დავით წინასწარმეტყველი გვასწავლის: მოიქეც ბოროტისაგან და ქმენ კეთილი (ფს. 33,14). სწორედ ასეთი ქმედებები შეგვაჩვევს იმ სათნოეებბს, რომლებიც ჩვენი შემაშფოთებელი ვნებიანი მოძრაობების საპირისპიროა. სათნო ჩვევები კი გულს უგმირავს და მოაკვდინებს მათ. შეეცადე, მსგავსი ქმედებები წინასწარ აიცილო თავიდან ან ისეთი შინაგანი გადაწყვეტილებით დაასრულო, რომელიც ვნებებს სამუდამოდ მოუსპობს აღძვრის შესაძლებლობას. კერძოდ კი, საკუთარი თავი ნებისმიერი შეურაცხყოფის ღირსად ჩათვალე, ისურვე, რომ უსამართლოდ შურაცხყოფილი იყო. მზად იყავი, სიხარულით შეხვდე შეურაცხყოფას და ისე მიიღო, როგორც მაცხოვნებელი მკურნალობა. სხვა შემთხვევაშიც შესაბამისი გრძნობები და განწყობები აღძარი და დაამკვიდრე საკუთარ თავში. ასე შეძლებ გულიდან ვნებების განდევნას და მასში სათნოებების დამკვიდრებას, რაც არის კიდეც უხილავი ბრძოლის მიზანი.
შემოგთავაზებ ზოგად რჩევას, რაც წმიდა მამებისგან გვსმენია: ჩვენი სული სამი ნაწილისგან შედგება, ანუ მასში სამი სახის ძალა მკვიდრობს: აზრისმიერი, სურვილისმიერი და გრძნობადი (აღგზნებად - გაღიზიანებადი). მათი დაზიანებულობის გამო ამ სამი ძალიდან სამი სახის არასწორი გულისსტიყვები და მოძრაობები იშვება. აზრისმიერი ძალა შემდეგი შემდეგი სახის გულისსიტყვების მშობელია: უმადურობა ღვთისადმი და დრტვინვა, ღვთის დავიწყება, ღვთაებრივი საგნების ვერშეცნობა, განუსჯელობა, ყოველგვარი საძრახისი აზრები. სურვილისმიერი ძალისგან იშვება გემოთმოყვარეობა, დიდებისმოყვარეობა, ვერცხლისმოყვარეობა, უამრავი სახეცვლილებით, რაც ერთიანობაში თავმოთნეობას წარმოადგენს. გრძნობადი ძალისგან იშვება მრისხანება, სიძულვილი, შური, შურისძიება, ბოროტისმიგება, ღვარძლიანობა და ზოგადად ბოროტი გულისსიტყვები. ყველა ეს გულისსიტყვა და ვნება რომ დაძლიო, წინ უნდა აღუდგე თითოეულს და გულში მათი საპირისპირო სათნო გრძნობები და განწყობები აღძრა: ურწმუნოების მაგივრად - ღვთის მტკიცე რწმენა, დრტვინვის მაგივრად - ყველაფრისათვის ღვთისადმი მადლიერება, ღვთის დავიწყების მაგივრად - მუდმივი შინაგანი ხსოვნა ყოვლადძლიერი და ყოვლისმპყრობელი უფლისა, უმეცრების მაგივრად - მაცხოვნებელი ქრისტიანული ჭეშმარიტებების გონებრივი განხილვა და ნათელი ჭვრეტა, განუსჯელობის მაგივრად - კეთილისა და ბოროტის განსწავლის სურვილი, ყოველგვარი ბიწიერი გულისთქმის მაგივრად - ღვთის შესხმა და დიდებისმეტყველება, გემოთმოყვარეობის მაგივრად - თავშეკავება, მარხვა და თვითმოკვდინება, დიდებისმოყვარეობის მაგივრად - სიმდაბლე და უსახელოდ ყოფნის სურვილი, ვერცხლისმოყვარეობის მაგივრად - მცირედით კმაყოფილება და უპოვარება. ასევე: მრისხანების ნაცვლად - თვინიერება; სიძულვილისა - სიყვარული, შურისა - თანალმობა, შურისძიებისა - მიტევება და სიმშვიდე; ღვარძლიანობისა - თანგრძნობა, ბოროტისმიგების ნაცვლად - კეთლმოსურნეობა. ეს ყველაფერი წმიდა მაქსიმესთან მოკლედ ასეა გადმოცემული: საკუთარი აზრისმიერი ძალა ღვთისადმი მუდმივი ყურადღებით, ლოცვითა და ღვთაებრივი ჭეშმარიტებების ჭვრეტით შეამკე; სურვილისმერი ძალა - სრული თვითშეწირვითა და თავმოთნეობის ნებისმიერი გამოვლინების მოკვეთით; გრძნობადი ძალა - სიყვარულით, და მერწმუნე, არასოდეს დაიბინდება შენში გონების ნათელი და ვერც ხსენებული უკეთური გულისსიტყვები შეაღწევენ მასში. თუ დღის ნებისმიერ დროს თავადვე აღძრავ სარკუთარ თავში ამ კეთილ გრძნობებსა და განწყობებს, უხილავი მტერი ვერც მოგიახლოვდება, რადგან მიემსგავსები მხედართმთავარს, რომელიც მუდმივად ათვალიერებს ჯარის ნაწილებს და საბრძოლო მზადყოფნაშია. ასეთ დროს კი მტერი თავდასხმას ერიდება.
ყურადღება გაამახვილე უკანასკნელ პუნქტზე - იმის საწინააღმდეგო ქმედებებსა და გულში იმის საპირისპირო სურვილებისა და განწყობების დამკვიდრებაზე, რისკენაც ვნებიანი გულისსიტყვა გიბიძგებს. მხოლოდ ასე შეძლებ საკუთარ თავში ვნებების აღმოფხვრას და უფრო უსაფრთხო მდგომარეობის მოპოვებას. ვიდრე ვნებების ფესვი შიგნით რჩება, ყოველთვის წარმოშობს ახალ ამონაყარს და მით დაბინდავს სათნოებას, ხანდახან კი სულაც დაფარავს და გამოდევნის. ასეთ შემთხვევაში ძველ ცოდვებთან დაბრუნების საფრთხე გველის და ჩვენი შრომაც წყალში ჩაყრილი აღმოჩნდება.
ეს უკანასკნელი ხერხი ერთხელ კი არა, მუდმივად, მრავალგზის უნდა გამოიყენო. მანამ, ვიდრე საბოლოოდ არ გაანადგურებ, არ მოსპობ იმ მავნე ჩვევას, რომელსაც ებრძვი. როგორც ეს ჩვევა ცნობილი ქმედებების ხშირი განმეორებით და გულშივე არსებული ვნებების დაკმაყოფილებით დაეუფლა გულს, ასევე მის დასაძლევად და გასანადგურებლად, გულისმიერი წინააღმდეგობის გარდა, ძველი ვნებების საპირისპირო იმ ქმედებების გამოყენებაა საჭირო, რომლებიც ებრძვიან და ამარცხებენ მას. მათი სიხშირე ბოროტ ჩვევას, მის მამოძრავებელ ვნებას მოსპობს და გულში ვნების საწინააღმდეგო სათნოებას და მის შესაბამის ჩვევას დაამკვიდრებს. ამის თაობაზე მეტს აღარ ვისაუბრებ, ისედაც ნათელია, რომ კეთილი ჩვევის შესაძენად უფრო მეტი სათნო საქმეების კეთებაა აუცილეებლი, ვიდრე უკეთური ჩვევისთვის - ბოროტი საქმეები. ცუდი ჩვევა სწრაფად იდგამს ფესვს, რადგან ჩვენში არსებული ცოდვისადმი მიდრეკილება ან თავმოთნეობაა მისი მოკავშირე. რაც უნდა ძნელი და მოუხერხებელი გეჩვენოს ვნებების საპირისპირო ეს შრომა, ჯერ კიდევ სუსტი კეთილი ნებისა და მისი საწინააღმდეგო ვნებიანი, თავმოთნე ნების გამო, მაინც მონდომებით იღვაწე და მცდელობას ნუ დაიშურებ. მართალია, ეს ქმედებები თავიდან არასრულყოფილია, მაინც ყოველნაირად შეეწევა შენს სიმტკიცეს და სიმამაცეს და ბრძოლაში გამარჯვებისკენ მიმავალ გზას გაგიადვილებს.
ერთსაც დავუმატებ: მხნედ იდექი, ყურადღება მოიკრიბე და გმირულად ებრძოლე არა მხოლოდ დიდ და ძლიერ, შენი ვნებების ყველაზე სუსტ და მსუბუქ მოძრაობებსაც. იმიტომ, რომ მცირე გზას უხსნის დიდს, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ჩვეულებად იქცევა. გამოცდილებამ არაერთხელ გვიჩვენა, რომ როდესაც ადამიანი დიდი ვნებების გადალახვისა და დამარცხების შემდეგ ნაკლებად ამახვილებს ყურადღებას და არ ზრუნავს გულიდან ვნებიანი სურვილების განდევნაზე, მტრის მოულოდნელი და უცაბედი თავდასხმის მსხვერპლი ხდება. ეს თავდასხმა ისეთი ძლიერია, რომ ხშირად კაცი ვერ უძლებს ბრძოლას და უწინდელზე უფრო მწარედ ეცემა.
შეგახსენებ იმიასაც, რომ აუცილებლად უნდა მოიკვეთო და მოაკვდინო ძლიერი სიყვარული, მიზიდულობა, თუნდაც ნებადართული, მაგრამ არააუცილებელი საგნებისადმი. რადგან მალევე შეამჩნევ, რომ ისინი ასუსტებენ შენს კეთილ ნებას, ყურადღებას გტაცებენ და შენს მიერ დამკვიდრებულ კეთილკრძალული ცხოვრების წესს გირღვევენ. ასეთია: სეირნობები,საღამოები, საუბრები, ნაცნობობა, ქეიფი, ძილი და სხვა. მათი მოკვდინებით დიდ სიკეთეს ნახავ და მორიგი მნიშვნელოვანი გამარჯვებისთვის მოემზადები; უფრო ძლიერი და გამოცდილი გახდები ცდუნებებთან ბრძოლაში, თავს დააღწევ ეშმაკის ბევრ მზაკვრობას, რომელიც სწორედ ამგვარ სილაღეში იფარება და, გარწმუნებ, ღვთისთვის სათნო საქმეების აღსრულებასაც შეძლებ.
ასე რომ, საყვარელო, თუ ჩემს დარიგებას შეისმენ და მხნედ შეუდგები ამგვარი გმირობის წმინდა გზას, მოკლე ხანში წარემატები და ჭეშმარიტი სულიერებით შეიმოსები, და არა მარტო გარეგნულად - ცრუდ და სიტყვით. იცოდე, უმთავრესი საკუთარი თავისადმი წინააღმდეგობა და თვითიძულებაა, რაც, თუნდაც სულიერი ცხოვრების თვალსაზრისით, ნებისმიერ თვითტკბობას გამორიცხავს. თუ მათ ერთმანეთში აღრევ, ან მხოლოდ სასიამოვნო ღვაწლს აირჩევ, თუნდაც სულიერი კუთხით, ყველაფერს წაახდენ. იშრომებ, მაგრამ ნამდვილ ნაყოფს ვერ იგემებ. სულიერად ვერ განმტკიცდები და ფუჭად დაშვრები. გეგონება, რომ გაქვს სულიერება, მაგრამ სინამდვილეში ასე არ იქნება, რადგან ყველაფერი ჭეშმარიტად სულიერი სულიწმიდის მადლით წარმოიშობა. ეს მადლი კი მხოლოდ მათში სახლდება, ვინც ყოველგვარი თვითშებრალების გარეშე, ტანჯვითა და საკუთარი ნება-სურვილის მოკვეთით ეცვა ჯვარს და სწორედ ამით შეუერთდა მათთვის ჯვარცმულ უფალს - ჩვენს მაცხოვარს.