იცოდე, ამ უხილავ ბრძოლაში ჩვენში არსებული ორი ნება ებრძვის ერთმანეთს. ერთი სულის გონიერ ნეაწილს მიეკუთვნება და ამიტომაც გონიერი, უმაღლესი ნება ეწოდება. მეორე ჩვენს მგრძნობელობით ნაწილს ეკუთვნის და გრძნობადი, უმდაბლესი, ზოგადად კი ვნებიანი, ხორციელი, უტყვი ნება ეწოდება. უმაღლეს ნებას ყოველთვის კეთილი სურს, უმდაბლესს - მხოლოდ ბოროტი. ერთიც დე მეორეც თავისათავად ხდება, ამიტომ არც კეთილი სურვილი გვეთვლება სიკეთედ და არც ბოროტი - ბოროტებად, ეს ჩვენს თავისუფალ ნებელობაზეა დამოკიდებული. როდესაც საკუთარი ნებით ვიხრებით კეთილი სურვილისკენ, სიკეთედ გვერაცხება, ხოლო როდესაც ბოროტი სურვილისკენ გადავიხრებით - ბოროტებად. სურვილები ერთმანეთის თანმდევია. კეთილი სურვილის გაჩენას მაშინვე წინ აღუდგება ბოროტი და, პირიქით. ჩვენი ნება თავისუფალია და რომლისკენაც გადაიხრება, იმჯერად ის იმარჯვებს. სწორედ ესაა უხილავი სულიერი ბრძოლა. მისი მიზანი უნდა იყოს ის, რომ თავისუფალ ნებას უმდაბლესი, ხორციელი და ვნებიანი ნებისკენ გადახრის საშუალება არ მივცეთ. ის მხოლოდ გონიერ უმაღლეს ნებას უნდა დაემორჩილოს, რადგან ეს უკანასკნელი ღვთის ნებაა, რომელიც ჩვენი ცხოვრების განმავლობაში უდა დავიცვათ. ეს ჩვენი არსებობის უმთავრესი კანონია. ღვთისა გეშინოდეს და დაიცავი მცნებანი მისნი, რადგან ეს არის კაცის თავი და თავი (ეკლ.12,13), ამბობს ბრძენი ეკლესიასტე. ორივე სურვილი თავისკენ უხმობს ჩვენს ნებელობას და ცდილობს, დაიმორჩილოს. დათრგუნე უმდაბლესი სურვილი, დაემორჩილე უმაღლესს და გაიმარჯვებ, ხოლო თუ უმდაბლესს მიანიჭებს უპირატესობას და უმაღლესს უგულვებელჰყოფ, დამარცხდები. წმიდა მოციქული პავლე ჩვენში მიმდინარე ბრძოლის შესახებ წერს: და ვპოულობ ამ რჯულს: კეთილის ქმნა მსურს, მაგრამ ბოროტი კი მიძევს წინ, რადგან შინაგანი კაცისამებრ, მხოლოდ ღმრთის რჯულით ვტკბები. მაგარმ ჩემს ასოებში სხვა რჯულსა ვხედავ, რომელიც ერუჩება ჩემი გონების რჯულს, და იმ ცოდვილი რჯულის ტყვედ მაქცევს, რომელიც არის ჩემს ასოებში (რომ. 4, 21-23). და შემდეგ ყველას დაუდგენს, როგორც კანონს: სულისამებრ იარებოდეთ და ნუ აღასრულებთ ხორციელ სურვილს (გალ. 5,16). ამის მიღწევა კი ხორცთან ბრძოლის გარეშე შეუძლებელია.
თავიდან მძიმე შრომა და დიდი გმირობა მართებს მას, ვინც, ვიდრე ამსოფლიურ ხორციელ ცხოვრებას ღვთის სათნოყოფას და მის მსახურებას ამჯობინებდა, მანამდე ხშირად იკმაყოფილებდა ხორციელ, ვნებიან სურვილებს და ამით ბოროტი ჩვევები შეიძინა. მათი თავისუფალი ნების ერთ მხარეს დგას გონეირი ნების მოთხოვნები, რომელთაც ღმერთი წარმართავს, მეორე მხარეს კი - ჯერ კიდევ ძლიერი ხორციელი, ვნებიანი სურვილები, რომლებიც ებრძვიან პირველს და ისე ექაჩებიან თავისკენ, როგორც საქონელი უღელს. ამ დროს მხოლოდ ღვთის მადლი აძლევს ადამიანს ერთხელ განზრახულის აღსრულების ძალას. ორთაბრძოლის ხაგრძლივობა და გამარჯვებისკენ სწრაფვა მოწინააღმდეგეს ასუსტებს, თუმცა ბრძოლა მაინც გრძელდება.
ამიტომ ნურავინ იოცნებებს ჭეშმარიტ ქრისტიანულ კეთილგანწყობაზე, ქრისტიანულ სათნოებებსა და ღვთისადმი ჯეროვან მსახურებაზე, თუ მანამდე თავს ხორციელი ნების ყოველგვარი ვნებიანი მოძრაობის უარყოფასა და დამარცხებას არ აიძულებს. იმიტომაც აღწევენ ცოტანი ქრისტიანულ სრულყოფილებას, რომ სიბრალულის გამო არ სურთ, აიძულონ თავი და უარი თქვან იმ მცირე თუ დიდ ვნებაზე, რომელსაც მანამდე სიამოვნებით და ხალისით იკმაყოფილებდნენ. როდესაც ასეთი ადამიანი ძნელად გაიმარჯვებს დიდ ვნებიან მიდრეკილებებზე, აღარ სურს მცირესთან საბრძოლველად აიძულოს თავი, რადგან ისინი უმნიშვნელო ჰგონია. არადა, მცირე ვნებები დიდის გამოხატულება და ნაშობია, აკმაყოფილებს და ასაზრდოებს მათ და დიდი ვნებებიც, მართალია, ძლივსშესამჩნევად, მაგრამ მაინც კვლავ არსებობენ და მოქმედებენ ადამიანის გულში. გული ვნებიანი და არაწმინდაა, და რაც მთავარია, ოდნავადაც არაა მისგან განშორებული თავმოთნეობა და თვითსიბრალული. ეს უკანასკნელნი კი ღვთისთვის სათნო ნებისმიერ საქმეს საეჭვო ღირსებას სძენენ.
მაგალითად, არიან ადამიანები, რომლებიც სხვისას არაფერს მიითვისებენ, გადაჭარბებით უყვართ საკუთარი და ძალზედ სასოებენ ამით, მაგრამ, ამასთანავე, ხელმომჭირნენი არიან ქველმოქმედებისას. სხვები არ ცდილობენ არაკეთილსინდისიერი გზით პატივისა და დიდების მოხვეჭას, თითქოს არაფრად მიაჩნდეთ ეს, მაგრამ ხშირად სურთ, რომ თუ მოხერხდება, ვითომცდა მათი ნების საწინააღმდეგოდ, მიიღონ ამგვარი პატივი. ზოგი ხანგრძლივად მარხულობს, თუმცა უარს არ ამბობს გემრიელ და ნოყიერ სადილზე, რითაც მარხვას სრულიად აუფასურებს. სხვა უბიწოებას იცავს, თუმცა აგრძელებს ურთიერთობას და ნაცნობობას მათთან, ვინც მოსწონს, ტკბება მათით და არ სურს შეიგნოს, რომ ასეთი საქციელით ღმერთთან ერთობისა და სულიერ ცხოვრებაში სრულყოფილების მიღწევის გზაზე დაბრკოლებას იქმნის.
აქვე აღვნიშნავ ზოგიერთის უყურადღებობას საკუთარი ხასიათის ბუნებრივი ნაკლოვანებებისადმი. მართალია, ეს ნაკლოვანებები ნებაზე არ არის დამოკიდებული, მაგარმ შეუძლიათ ადამიანი დამნაშავედ აქციონ. ასეც მოხდება, თუ ხედავენ, რომ ეს თვისებები ხელს უშლის მათ სულიერ ცხოვრებას და, არ ეცდებიან, ღთის მადლის დახმარებით, საკუთარი თავისადმი ჯეროვანი ყურადღებითა და მოშურნეობით, სრულიად გაანადგურონ ან გააუვნებელჰყონ ისინი. ამგვარი ნაკლოვანებებია: უჟმური ხასიათი, სიფიცხე, შთაბეჭდილებიანობა და მათ შედეგად - სიტყვის, მოძრაობისა და საქმის განუსჯელი სისწრაფე, ბუზღუნი, პირქუშობა, კამათი, სიჯიუტე და სხვა. მსგავს ბუნებრივ უძლურებათა და ნაკლოვანებათა გამოსწორება ზედმეტის მოცილებითა და ნაკლულოვაის შევსებითაა შესაძლებელი, რის შემდეგაც ორივე კეთილ თვისებად იქცევა. ვერანაირი თვისება, რაც უნდა ჯიუტი და ველური იყოს, ვერ გაუძლებს ნებას, როდესაც ეს უკანასკნელი, ღვთის მადლით აღჭურვილი, მოშურნეობით, მთელი გულისყურითა და მონდომებით შეებრძოლება მას.
სწორედ ამიტომაა, რომ ზოგიერთი კი აკეთებს სათნო საქმეებს, მაგრამ ეს საქმეები არასრულყოფილია და გადაჯაჭვულია ავხორცობასთან, რაც გამეფებულია ამსოფლად (იოან.2,16). ამიტომ ასეთები ცხონების გზაზე ოდნავადაც ვერ წარემატებიან, ერთ ადგილზე იტკეპნებიან, ხშირად კი კვლავ ძველ ცოდვებს უბრუნდებიან. მათ თავიდანვე მთელი გულით არ შეიყვარეს ქრისტესმიერი ცხოვრება, მტკიცე გადაწყვეტილებით არ შეუდგნენ მუშაკობას მხოლოდ ღვთის სათნოსაყოფად და სრულად არ აღივსნენ უფლისადმი მადლიერების გრძნობით, რაც სატანის ძალაუფლებისაგან იხსნიდა. ამიტომ ასეთნი მუდამ სათნოებაში განუსწავლელნი და ბრმანი რჩებიან და საფრთხეს ვერ ხედავენ. ჰგონიათ, რომ მათი მდგომარეობა მყარია და არანაირი უბედურება არ ემუქრებათ.
ამიტომ, ქრისტესმიერ საყვარელო ძმაო, თუ დამარცხება არ გსურს, გარწმუნებ, შეიყვარო სიმძიმე და სიძნელეები, რომლებიც აუცილებლად თან სდევს ჩვენს შინაგან ბრძოლას. ზირაქის სიბრძნეც ამას გვირჩევს: ნუ შეიძულებ მძიმე სამუშაოს (7,15), ამ ბრძოლაში ყველაფერი ამაზეა დამყარებული, როგორც საფუძველზე. რაც მეტად შეიყვარებ სიძნელეებს და ღვაწლისას თავის მიმართ დაუნდოებლი იქნები, მით სწრაფ და სრულ გამარჯვებას მოიპოვებ საკუთარ თავზე და მასზე, რაც შენში უმაღლეს სიკეთეს ებრძვის. შედეგად კი ყოველგვარი სათნოებით აღივსები და ღვთაებრივი სიმშვიდე დაისადგურებს სულში.