ნაწილი I
ბოლო დროს აკადემიური ღვთისმეტყველების ზოგიერთმა წარმომადგენელმა ქრისტეს შობის დღესასწაულობის საკითხი რამოდენიმეჯერ წამოჭრა. მაგალითად, ანდრია კურაევი ქრისტეს ეკლესიის ძველი ტრადიციისადმი პატივისცემის ელემენტარული გამოვლინების გარეშე, წინადადებითაც კი გამოვიდა ქრისტეს შობის დღესასწაულობა 31 დეკემბრისთვის გადაეტანათ. ამგვარი მოთხოვნის ველურობაზე არც კი შევჩერდებით, ჩვენ მას მხოლოდ სხვა არსებულ შეხედულებებთან ერთად გავითვალისწინებთ.
ქრისტეს შობის თარიღის ზუსტი განსაზღვრის პრობლემა ბიბლიურმა და ისტორიულმა მეცნიერებამ საბოლოოდ ჯერ კიდევ XX საუკუნის დასაწყიში გადაწყვიტა, რის შედეგადაც მივიდნენ დასკვნამდე, რომ VI საუკუნის მოღვაწის, დიონისე მცირის წელთაღრიცხვაში არსებობს შეცდომა, რომელიც ქრისტეს შობიდან იწყება, და რომელიც შესაძლოა 4-
დასავლურმა ღვთისმეტყველებამ, XIX-
კალენდრულ რეფორმასთან დაკავშირებულ თავის მოხსენებაში, რომელიც ვ. ვ. ბოლოტოვმა რუსეთის ასტრონომიულ საზოგადოებას წარუდგინა, ბოლოტოვმა ბრწყინვალედ დაამტკიცა ერთის მხრივ, ალექსანდრიული პასქალიისა და იულიანური კალენდრის დაცვის, მეორეს მხრივ კი დასავლეთის ქვეყნების მისდამი მობრუნების აუცილებლობა. მიუხედავად ამისა, ბოლოტოვი წერს: "შეუძლებელია დავუშვათ, რომ ძველ ეკლესიას ქრისტეს 25 დეკემბერს შობის ისტორიული "გადმოცემა" გააჩნდა, რადგან მთელი აღმოსავლური ეკლესია (III ს. მიწურულს და IV ს. დასაწყისს) ღმრთის განცხადების დღეს, ანუ 6 იანვარს, ქრისტეს შობის დღესასწაულად მიიჩნევდა" (3).
მაგრამ ამგვარი დასკვნა მოკლებულია სიზუსტეს, რადგან იერუსალემის ეკლესიაში, ჯერ კიდევ ქრისტეს შობის დღესასწაულობის დაწესებამდე, და მისი, როგორც ცალკე დღესასწაულად ზეიმობამდე, ღმრთის განცხადება ქრისტეს შობასთან არ ასოცირდებოდა (4). გამოჩენილი პროფესორის ასეთ პოზიციას უეჭველად გააჩნდა თავისი საფუძველი, რომელიც ჭეშმარიტი საეკლესიო აზროვნებისა და შეგნების სერიოზული დაცემის ისტორიული დრო-
ხოლო, რაც შეეხება ქრისტეს შობის ზეიმობის პირობითობასთან დაკავშირებულ ყველა "მეცნიერულ" არგუმენტს, საეკლესიო-
აქ უპრიანი იქნება დავიმოწმოთ მიტროპოლიტ იეროთეოსის (ვლახოსი) მეტად მნიშვნელოვანი დასკვნა: "ჭეშმარიტება, წინასწარმეტყველთა, მოციქულთა და წმიდა მამათა მიერ, გამოცხადებით გვეძლევა. ამგვარად, არსებობს იდენტური გამოცდილება ორივე აღთქმაში, -
მწვალებლები კი ათეისტები არიან, რადგან მათ არ სწამთ ღმრთისა ისე, როგორც ის წინასწარმეტყველთ, მოციქულებსა და მამებს გამოეცხადა; ამიტომაც მათ სწამთ თავიანთი, არარსებული ღმრთისა. ასე, რომ წმ. გრიგოლ პალამას მთელი ბრძოლა სრულიად გამართლებულია" (5).
დღეს აუცილებელია ღრმა სინანულით შევიგნოთ და გავითვალისწინოთ, რომ ეკლესია სულ უფრო და უფრო ნაკლებად აღიქმება და განიცდება როგორც ქრისტეს მისტიკური სხეული, როგორც განსაკუთრებული, ახალი ცხოვრება, რომელიც, როგორც წმ. გრიგოლ პალამა ბრძანებდა, სულიწმიდის სუნთქვითა და მონაბერით არის გამსჭვალული. ჭეშმარიტების ალღო, ის ღვთაებრივი და სულიერი ნიჭი, რომლითაც ამოწმებდნენ და განსაზღვრავდნენ წმიდა მამაები საეკლესიო დადგენილებებს მსოფლიო კრებათა ეპოქაში, დაიკარგა, ის უკვე აღარ არის ხელმძღვანელი პრინციპი ეკლესიაში (6).
მოჭარბებული ნდობა საკუთარი მსჯელობისა და გონიერებისადმი და მის საფუძველზე აღმოცენებული "სამეცნიერო არგუმენტაციისადმი", რომელიც ამავე "მეცნიერული თვალსაზრისით" ეჭვ ქვეშ აყენებს სახარებისეულ მოვლენათა ფაქტებს, იმთავითვე ცდომილი მეთოდოლოგიაა, რადგან ამგვარ მეთოდს საფუძვლად პერსონალური, წინასწარ აკვიატებული აზრი უდევს. ამას კი, თავის მხრივ, მივყავართ სერიოზულ კატასტროფამდე -
საეკლესიო გადმოცემა და ტრადიცია, რომელიც არის არა მიწიერი, კაცობრივი, არამედ ზეგარდმო, ღმრთისგან ბოძებული მოვლენა და გამოცხადება, ანტიეკლესიური მიმდინარეობისა და აზროვნების მიერ ცინიზმითა და მედიდური ირონიით აღიქმება. ხოლო საეკლესიო ტრადიციის დაცვა რაღაც "უხერხულ", "მიუღებელ", "არაინტელექტუალურ" მოქმედებად მიიჩნევა. ამასთან მივიწყებულია ერთი ძალზედ მნიშვნელოვანი და ფუნდამენტალური საწყისი წმიდა მამებისეული ანთროპოლოგიისა -
დასავლეთში, 25 დეკემბერს ქრისტეს შობის ზეიმობის დამადასტურებელი
ისტორიულ-
მაშ ასე, გადავიდეთ ქრისტეს შობის დღესასწაულობის ჩასახვის ე. წ. "მეცნიერული" თვალსაზრისის მოკლე მიმოხილვასა და შეფასებაზე. ამ თვალსაზრისის თანახმად, IV საუკუნემდე ძველ ეკლესიას ეს დღესასწაული არ სცოდნია (8). ქრისტეს შობა (Nativitati Domini, Η Γέννησης του Χριστού), როგორც დამოუკიდებელი დღესასწაული პირველად რომის ეკლესიაში, IV საუკუნის პირველ ნახევარში ჩნდება. ის შემოაქვს რომის პაპ იულიუს I-
მაგრამ ამ აზრს არ გააჩნია ისტორიული დასაბუთება. ერთადერთი ხელმოსაჭიდი მომენტი ამგვარი დასკვნისთვის გახლავთ წმ. კირილე იერუსალიმელის მიმოწერა წმ. იულიუს I-
ქრისტეს შობის დღესასწაულის გვიანდელი დაწესების სასარგებლოდ კრიტიკულ ლიტერატურას მოჰყავს არგუმენტი, რომლის მიხედვითაც თითქოსდა 25 დეკემბერს ამ დღესასწაულის დაწესება დაკავშირებული იყო მცდელობასთან წინააღმდეგობა გაეწიათ სატურნალიებისა და მიტრას საპატივცემოდ გამართული წარმართული დღესასწაულებისთვის, რომლებიც რომის იმპერიის დედაქალაქში იმართებოდა (11). კერძოდ, პროფესორი მ. სკაბალანოვიჩი წერს: "იმისთვის, რათა ქრისტეანები ჩამოეშორებინათ წარმართული დღესასწაულისთვის (ანუ "ღმერთ" სატურნის ზემობისთვის -
ძირითადად, ხელოვნურად შექმნილი მთელი "მეცნიერული" თეორია, რომლის მიხედვითაც თითქოსდა სატურნალიას ან "მიტრას დაბადების" დღეს ქრისტეს შობის დღესასწაული სპეციალურად ჩაანაცვლეს, მოტანილი არგუმენტების დეტალური შესწავლის შემდეგ აჩვენებს, რომ სერიოზულ საფუძვლებს მოკლებულია. ძველაღთქმისეულ წინასწარმეტყველებათა და ქრისტეს, როგორც "სიმართლის მზის" სახელწოდების შეტოლება მზის წარმართულ ღვთაებასთან, უბრალოდ სასაცილოა და მიამიტური. რამეთუ ქრისტე, არა როგორც ზეციური მნათობი, არამედ როგორც სულიერი მზე მოგვფენს ჭეშმარიტ შემეცნებასა და განათლებას; მას დემონთა მსახურების უკუნი სიბნელიდან ნათელში გამოჰყავს ადამიანები, მაშინ როდესაც მზის ღმერთი, თავისი რელიგიური ორგიებითა და კულტებით, პირიქით, ცოდვაში აგდებდა თავის მიმდევართ, რყვნიდა და უკუნ სიბნელეში ჰყრიდა. არ არის შემთხვევითი, რომ სატურნალიებმა ძველად "ორგიის" მეტად მრავლისმეტყველი სახელწოდება მიიღეს (13).
რაც შეეხება პროფ. მ. სკაბალანოვიჩის არგუმენტს დასავლეთში 6 იანვარს ღმრთის განცხადების დღესასწაულობასთან დაკავშირებით, აუცილებელია აღინიშნოს, რომ რომის კალენდარზე დაყრდნობით, დასავლეთში, კერძოდ კი რომის ეკლესიაში, ღმრთის განცხადება საერთოდ არ აღინიშნებოდა. ღმრთის განცხადების დღესასწაული დასავლეთში პირველად ვენაში, 360 წელს აღასრულა იულიანემ (14). რაც შეეხება ქრისტეს შობის დღესასწაულს, ისეთ უეჭველ ისტორიულ ძეგლშიაც კი, როგორიცაა რომის კალენდარი Philocalian Calendar (P.L., XIII, 675), ქრისტეს შობის დღესასწაული 364 წლისთვის დაკავშირებულია 25 დეკემბერთან და "ბეთლემში ქრისტეს დაბადების დღედ" იწოდება (VIII kal. ian. natus Christus in Betleem Iudeæ) (15).
ამავე წყაროში ხსენებას ქრისტეს შობის შესახებ ვპოულობთ იანვრის კალენდებამდე რვა დღით ადრე, ანუ ეს დღე ემთხვეოდა 25 დეკემბერს (16). გარდა ამისა, ნეტარი ავგუსტინეც გვაძლევს მოწმობას იმისა, რომ ღმრთის განცხადება აღმოსავლური წარმომავლობის დღესასწაული გახლდათ, რომელიც სამყაროსთვის ქრისტეს განცხადებისა და მისი პირველი სასწაულის აღსანიშნავად აღესრულებოდა (17). ასე, რომ პროფ. მ. სკაბალანოვიჩის მოცემული არგუმენტი კრიტიკას ვერ უძლებს. რაც შეეხება შობის დაწესებას სატურნალიების ნაცვლად, ამასთან დაკავშირებით ვპოულობთ ბრწყინვალე კონტრარგუმენტს პროფ. ჯემს რობერტსონთან, რომელიც წერს: "აზრი იმის შესახებ, თითქოსდა შობის დღესასწაული დაწესებული იყო იმისთვის, რათა ამ დროის წარმართულ ზეიმობას ჩანაცვლებოდა, უარიყოფა იმ ვითარებით, რომ ძველი ქრისტეანები, რომელთაგანაც მოდის ეს დღესასწაული (შობა -
ქრისტეს შობის დღესასწაულობის გვიანდელი წარმომავლობის უარსაყოფად ჩვენ გაგვაჩნია კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ისტორიული მოწმობა ორი ჰომილიის სახით, რომელიც სწორედ ქრისტეს შობის დღესასწაულზეა წარმოთქმული წმ. გრიგოლ საკვირველთმოქმედის მიერ (19). ამ ჰომილიათა წმ. გრიგოლისადმი კუთვნილება ეჭვმიუტანლად ჯერ კიდევ XX საუკუნის დასაწყისში დადასტურდა. წმ. გრიგოლი თავის ჰომილიებში ქრისტეს შობის დღესასწაულს "უდიდეს დღესა" და "სასიხარულო დღეს" უწოდებს. ის, რომ ქრისტეს შობა ნეოკესარიაში უკვე III საუკუნეში აღესრულებოდა, მოწმობს არა მარტო ჰომილიების სახელწოდება, რამედ მისი შინაარსიც, რომელშიც მკაცრად არის გადმოცემული უფლის ქალწულისგან შობის ისტორია. "დღეს, ჩვენს საცხოვნებლად, ქალწულისგან იშვება ქრისტე, მაგრამ არა თავისი ბუნებით (ანუ ღვთაებრიობით -
ქრისტეს შობას საკუთარ სიტყვებს დასავლეთის ეკლესიის ერთ-
რომაელი მღვდელმთავარი ლეონი, ისევე როგორც მისი წინამორბედები, არსად მსჯელობენ ქრისტეს შობის დღესასწაულის დაწესების ისტორიაზე, მათთვის ეს დღესასწაული რეალური მოვლენის განცდაა, რომელიც "იმპერატორ ავგუსტუსის აღწერის დროს მოხდა". მათთვის მთავარია მსმენელ სამწყსოს გაუხსნან "საყოველთაო რწმენა" (catholica fides) და "ცხონების საიდუმლო" (souae sacramentis gaudaet) (24). ამიტომაც, არ არის გასაკვირი, რომ ეკლესიის ისეთი ცნობილი ისტორიკოსი, როგორიცაა ჯემს რობერტსონი, განყოფილებაში "ეკლესიის წეს-
პრინციპში, რომისგან აღმოსავლეთისთვის ქრისტეს შობის ზეიმობის ტრადიციის ეს "გადაცემა" უფრო ადრე ვერ მოხდებოდა რამოდენიმე მიზეზის გამო, რომელთაგან ერთ-
წმ. იოანე ოქროპირის სიტყვებში ყურადღება უნდა მივაპყროთ იმასაც, რომ აღმოსავლეთში ეკლესიამ ამ დღესასწაულის დაწესება ერთსულოვნად მიიღო. ის წერს: "ყოველთვის მწყუროდა ამ დღის ხილვა, და არა მარტო ხილვა, არამედ მთელს მორწმუნე ერთან ერთად მისი ზეიმობა, ამიტომაც, განუწყვეტლივ ვლოცულობდი, რათა ჩვენი კრებული ისეთი სრული ყოფილიყო, როგორიც ახლაა. ამრიგად, ეს ნანატრიც აღგვისრულდა. მართალია, ჯერ ათი წელიც არ გასულა, რაც ეს დღე ცნობილი და ახლობელი გახდა ჩვენთვის, მაგრამ უკვე ძლიერ გაითქვა სახელი თქვენი მონდომებისდა წყალობით თითქოსდა ოდითგანვე და მრავალი წლის წინ გადმოგვცემოდა. ამიტომაც, არ შეცდება ის, ვინც მას ერთსა და იმავე დროს, ძველსა და ახალ დღესასწაულს უწოდებს, -
მოგვიანებით ჩვენ განვიხილავთ იულიანური კალენდრით 25 დეკემბერს ქრისტეს შობის ზეიმობის დამადასტურებელ იმ სხვა არგუმენტებსაც, რომლითაც იმ დროს ცხოვრობდა მთელი ეკლესია.
წყარო: Православный Апологет.
წყაროები და კომენტარები:
1. Epistola julii ad antiochenos
2. შესანიშნავი ისტორიულ-
იესუს ამქვეყნიური მსახურების წლები ტიბერიუსის მმართველობის პერიოდს ემთხვევა (14-
3. იხ. დანართი V. ვ. ვ. ბოლოტოვის მოხსენება (Доклад В. В. Болотова / на заседании 31 мая 1899г.//Журналы заседаний Комиссии по по проведению календарной реформы в России при Русском Астрономическом обществе, с. 15).
4. ჯერ კიდევ 385 წ. Silvia ad Bordeaux-
5. Metropolitan Hierotheos of Nafpaktos. St. Gregory Palamas as a hagiorit, ch/ 12 Empirical theology, a) Truth and Church. «The truth is given by revelation, to the Prophets, Apostles and Fathers. Thus there is identity of experiences in both the Old and the New Testaments. And of course the Revelation is not comparable to the philosophy and conjecture of the philosophers. We must accept this truth of the Church. Right belief is that one does not doubt the teaching of the Godbearing Fathers.
By their conjectures the heretics alter the words of revelation and as a result they poison the Christians. Anyone who apostatises and breaks off his link with Christ is really faithless and godless. Furthermore, atheism is ignorance of God, and non-
6. ამ პრინციპის შესახებ იხ. პროფ. პროტოპრესტვიტერის იოანე რომანიდისის: Fr. John Romanides Orthodoxy as the Official Religion of the Roman State http://2.bp.blogspot.com/-
7. წმ. გრიგოლ პალამა. წმ. ისიხასტების შესახებ, წიგნი 2.
8. Philip Schaff. History of the Christian Church, Volume II: Apostolic Christianity A.D. 100-
9. Oscar Cullmann, Cahiers Théologiques de l’Actualite Protestante, «Noël dans l’Église Ancienne», Αρ. 25, σελ. 9,
10. PL. VIII, 964 sqq. ამ წერილში წმ. კირილე პაპ იულიუსს სთხოვს: "მითითებული დოკუმენტებიდან, რომელიც იმპერატორმა ტიტუსმა რომში წაიღო, ნაპოვნი იქნას ქრისტეს შობის ზუსტი თარიღი. Catholic Encyclopedia, Chrismas, Jeruslem. P.S. ჩვენ ვერ ვიპოვეთ ეს მიმოწერა, რადგან ვატიკანის დოკუკმენტებში პატროლოგიის მოცემული ტომი ამ მიმოწერას არ შეიცავს. В Iulius I -
11. იხ. М. Скабалланович. Рождество Христово.Киев. 1916, с. 179
12. იქვე. გვ. 181. ერთხმად, თითქოსდა ერთი მეორის მიყოლებით იმეორებენო, რითაც შექმნეს ქრისტეს შობის 25 დეკემბერს დაფუძნების მიზეზის იდელოგია, ყოველგვარი კრიტიკული ანალიზის გარეშე ამის შესახებ წერენ ისეთი ავტორები, როგორებიც არიან: Philip Schaff, History of the Christian Church, Volume I: Apostolic Christianity A.D. 1-
13. Σατουρνάλια Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια. http://el.wikipedia.org/wiki/Σατουρνάλια. "In 3rd-
14. Джемс Робертсон., с. 231
15. М. Скабалланович. Указ. Сочин., с. 179 Encyclopedia Catholica, Christmas, Rome
16. Encyclopedia Catholica, Christmas, Rome «The significant entry is "Chr. Cæsare et Paulo sat. XIII. hoc. cons. Dns. ihs. XPC natus est VIII Kal. ian. d. ven. luna XV," i.e. during the consulship of (Augustus) Cæsar and Paulus Our Lord Jesus Christ was born on the eighth before the calends of January (25 December), a Friday, the fourteenth day of the moon. ». იხ. ასევე Calendarium Anticuam Furii Dionysii Filocali ANNO CCCCLIV Polemei Silvi ANNO CCCCIII CONSCRIPTUM, სადაც ქრისტეს შობის დღესასწაული და უფლის განცხადება ცალ-
17. Aug. Serm. SCII, 1
18. Джемс Робертсон., с. 331
19. ეს ჰომილიები ჟაკ მინის ბერძნულ პატროლოგიაში (Migne PG, t.) არ მოიპოვება, ხოლო თხზულებათა მეორე ნაწილში შეტანილი ორი ჰომილია ხარებასთან დაკავშირებით დასავლელი პატროლოგები განაკუთვნებენ სადავო თხზულებათა კატეგორიას. მიზეზი რამოდენიმეა. მიუხედავად ამისა, პროფ. ნ. საგარდამ ბრწყინვალედ დაამტკიცა მათი აუთენტურობა.
20. Творения свт. Григория Чудотворца и свт. Мефодия. М. Паломник. 1996, Беседа на Рождество, VIII, с. 261
21. საკმაოდ კარგად არის ცნობილი მისი ტრაქტატები ევტიქისა და მანიქეველების წინააღმდეგ, რომლებიც შევიდა მისი თხზულებების კორპუსში, მაგრამ, სამწუხაროდ, ისინი დღემდე არ არის თარგმნილი და არც საკმარისად არის გამოკვლეული.
22. In Nativitate Domini Sermo V, 1 PL. 55
23. In Nativitate Domini Sermo I. 1, PL 55
24. In Nativitate Domini Sermo V, 5. PL. 55
25. გვ. 156
26. Беседа в день Рождества Спасителя нашего, Твоерния, т.1, кн.1, с., 395
27. იქვე. გვ. 395