პროტოპრესვიტერი ალექსანდრე შმემანი

მართლმადიდებლობის ისტორიული გზა

თავი პირველი ეკლესიის დასაწყისი
2. იერუსალიმის მცირე ეკლესიური საზოგადოება

იუდაისტური საზოგადოების შიგნით წარმოქმნილი მცირე ეკლესიური დასი - ასე შეიძლება ეწოდოს იუდეველთა ჯგუფს, რომელიც ქრისტიანული ისტორიის პირველ წლებში იერუსალიმში გამოჩნდა. ებრაელთა ისტორიაში ეს იყო რელიგიურ-პოლიტიკური მღელვარების, იმედისა და მოლოდინის გამწვავების წლები. ისრაელის იმდროინდელ სინამდვილეში მრავლად მოიპოვებოდა სხვადასხვაგვარი რელიგიური პარტია თუ სექტა. ბიბლიური წინასწარმეტყველების მაშინდელი ინტერპრეტაციით განმსჭვალული ხალხი, ანუ ის, ვინც "გამოირჩია უფალმან ღმერთმან", დამაგვირგვინებელი ეროვნული დღესასწაულის მოლოდინში იყო. ალბათ ამის გამო გაუჩნდათ მაცხოვრის მოწაფეებს შეკითხვა: "უფალო, უკეთუ ამათ ჟამთა კუალად მოაგოა სასუფეველი ისრაელსა?" (საქმ. 1:6). სწორედ ასეთი საკითხველი არ ასვენებდა იმჟამინდელი ებრაელების გულებს. მაგრამ ქრისტიანთათვის - არ დაგვავიწყდეს, რომ დასაწყისში ყველა ისინი სისხლით ებრაელები იყვნენ - თვით რწმენა იყო ამ კითხვის პასუხი, რწმენა იმ საოცარი ჭეშმარიტებისა, რომ იესო ქრისტე მესიაა. სწორედ ამიტომ პეტრე მოციქულმა თავის პირველივე ქადაგებაში ასე მიმართა ხალხს: "თქუენი არს აღთქუმაი და შვილთა თქუენთაი და ყოველთა შორიელთაი, რაოდენთა მოუწოდის უფალმან ღმერთმან ჩეუნმან" (საქმ. 2:39). შესაბამისად, პავლე მოციქულის სიტყვები: "რომელნი-იგი არიან ისრაიტელნი, რომელთაი იყო შვილებაი და დიდებაი და აღთქუმანი და სჯულის-დებანი და მსახურებანი და მითხრობანი" (რომ. 9:4) - წარმოგვიდგება როგორც სახარებისეული ისტორიის ბუნებრივი დასასრული და იერუსალიმიდან სწავლების დაწყების შესახებ მაცხოვრის დანაბარებისა და მისი მცნებების აღსრულების დასაწყისი. მოციქულთა საქმე მოგვითხრობს: იმ დღეს "რომელთა-იგი სიხარულით შეიწყნარეს სიტყუაი მისი, ნათელ-იღეს და შეეძინნეს მას დღესა შინა სულნი ვითარ სამ ათასნი ოდენ" (საქმ. 2:41). ეს მოვლენა სულთმოფენობა დღეს განხორციელდა. მოგვიანებით, ქრისტიანთა ყველა მცდელობის მიუხედავად, დადგება დრო ეკლესიიდან იუდეველთა მეორე და საბოლოო გამიჯვნისა და დავინახავთ, ამ განშორების შედეგად რა სიძნელეები შეხვდება ეკლესიას. მაგრამ მანამდე ქრისტიანები თანამემამულეების საყოველთაო მოქცევის იმედით იცხოვრებენ. მოციქულები სწორედ ამ რწმენით აღასრულებენ ტრადიციულ რიტუალებსა და ლოცვებს უკვე დადგენილ საათებში. წმინდა წერილი გვაუწყებს: "დღითი-დღედ განკრძალულ იყვნეს ტაძარსა მას შინა, აკურთხევდეს სახლ-მდაბრ პურსა, მიიღებდეს საზრდელსა მხიარულითა და განმარტებულითა გულითა, აქებდეს ღმერთსა, და აქუნდა მადლი ყოვლისა მიმართ ერისა. ხოლო უფალი შესძინებდა ცხოვნებულთა დღითი-დღედ ეკლესიასა" (საქმ. 2:46-47).

მეორე მხრივ, თავდაპირველად ქრისტიანები თავისი ხალხის ბუნებრივ ნაწილად აღიქმებოდნენ. ამასთან, ისიც უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ეს მიდგომა სულაც არ გამომდინარეობდა ქრისტიანების ლიბერალურ-რელატივისტური პოზიციიდან; ისინი თავიდანვე ერთადერთ ჭეშმარიტ ღმერთს ქადაგებდნენ და საკუთარ მოწოდებად იუდეველების გაქრისტიანებას მიიჩნევდნენ. ამდენად, სრულიად მიუღებელია ზოგიერთი ისტორიკოსის აზრი, თითქოს ქრისტიანობამ "ორიგინალური" ფორმა ბერძნულ-რომაულ სამყაროსთან შეხების შედეგად მიიღო; ახალ რელიგიად მაშინ ჩამოყალიბდა და იუდაიზმს მხოლოდ ამის შემდეგ გაემიჯნა. ეს პოზიცია რადიკალურად ეწინააღმდეგება სახარების ერთ-ერთ დედააზრს: "არცა შთაასხიან ღვინოი ახალი თხიერთა ძუელთა, რაითა არა განსთქდენ თხიერნი, და ღვინოი დაითხიოს, და თხიერნი წარწყმდენ. არამედ შთაასხიან ღვინოი ახალი თხიერთა ახალთა, და ორნივე დაიმარხნი" (მათ. 9:17).

ქრისტიანობის განხორციელებით წინასწარმეტყველება აღსრულდა, ახალმა სწავლებამ კინონი დააგვირგვინა, ძველი სწავლების ფასეულებები შეინარჩუნა, ბიბლიურ წარსულს ქრისტიანობის პირველსახის მდგომარეობა დაუმკვიდრა და იმ ახალი ჭეშმარიტებებით შეიმოსა, რომელიც ადამის მოდგმას თავად უფალმა მოუტანა. ახალი აღთქმის წიგნები უკვე მთელი კაცობრიობისთვის ბერძნულ ენაზე დაიწერა, ამ ახალ გაერთიანებას კი ბერძნული სახელწოდება "ეკკლისია" დაერქვა. ამ სიტყვით ბერძნულ-რომაულ საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ ცხოვრებაში მოქალაქეთა ისეთი ოფიციალურად უფლებამოსილი წევრების შესაკრებელს იხსენიებდნენ, რომელთაც საკუთარი სუვერენული ნების გამოხატვა და თავყრილობაზე საზოგადოებრივად მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილების მიღება შეეძლოთ. ძველი აღთქმის ბერძნულ თარგმანში ამ ტერმინმა რელიგიური, უფლის მიერ ღვთის სამსახურისთვის გამორჩეული ხალხის ერთობლიობის შინაარსი შეიძინა. ახალ აღთქმაში ქრისტიანთა მიმართ სიტყვა "ეკკლისიის" გამოყენება პირველმორწმუნეთა ჯგუფს თავისთავად, ღვთის მიერ ხელდასხმულ ისეთ საზოგადოებად წარმოადგენს, რომელიც უფლის სამსახურისთვის არის მოწოდებული. შესაბამისად, საწყისშივე ნათელი გახდა, რომ ეს არც უბრალო რელიგიური გაერთიანება, არც მხოლოდ სულიერი საზოგადოება და არც თანამოაზრეთა საძმო იყო; იბადებოდა ჭეშმარიტი ეკლესია, რომელიც მთელი სამყაროს წინაშე იმ ადამიანებს აერთიანებდა, ვისაც ქვეყნიერებისთვის ღვთის ნება უნდა გაეცნო და უფლის საქმეები კაცობრიობის საკეთილდღეოდ აღესრულებინა. სწორედ ამიტომ ამ ადამიანებს "ჩინებულები" და "წმინდანები" ეწოდათ. სწორედ სიწმინდეა თავისი არსით ის საზომი, რომლითაც უფალი წმინდანს "პროფანისგან" განარჩევს და ჭეშმარიტების მსახურებისთვის განამზადებს. ამგვარი "მოწოდებისა" და "ხელდასხმის" შესახებ დაწერილია: "ხოლო თქუენ, ნათესავი რჩეული, სამეუფოი სამღდელოი, თესლი წმიდაი, ერი მოგებული, რაითა სათნოებითა მიუთხრობდეთ, რომელმან-იგი ბნელისაგან გიწოდნა თქუენ საკვირველსა მას ნათელსა მისსა. რომელნი-ეგე ოდესმე არა ერ, ხოლო აწ ერი ღმრთისაი, რომელნი-ეგე ოდესმე არა შეწყალებულ, ხოლო აწ შეიწყალენით" (1 პეტ. 2:9-10). ასეთია ამ ადამიანების ბუნებისა და მათი გაერთიანების - ეკლესიის წმინდა პავლე მოციქულის ეპისტოლეში მოცემული განმარტება.

ეს არის სიახლე, რომლიც ახალ საზოგადოებას ახასიათებს; ესენი არიან ადამიანები, რომლებიც მეორედ დაიბადნენ. მოგვიანებით იოანეს სახარებაში სწორედ ასეთი დაბადების შესახებ იქნება წარმოდგენილი დიალოგი მაცხოვარსა და ებრაელ რაბინ ნიკოდიმოსს შორის: "ამენ, ამენ გეტყვი შენ, - მიმართავს უფალი მღვდელმთავარს, - უკუეთუ ვინმე არა იშვეს მეორედ, ვერ ხელ-ეწიფების ხილვად სასუფეველი ცათაი. ჰრქუა მას ნიკოდიმოს: ვითარ ხელ-ეწიფების კაცსა ბერსა შობად? ნუუკუე შესაძლებელ არს მუცელსა დედისა თვისისასა შესლვად მეორედ და შობად? მიუგო იესუ და ჰრქუა მას: ამენ, ამენ გეტყვი შენ: უკუეთუ ვინმე არა იშვეს წყლისაგან და სულისა, ვერ ხელ-ეწიფების შესლვად სასუფეველსა ღმრთისასა. შობილი იგი ხორცთაგან ხორცი არს და შობილი იგი სულისაგან სული არს" (იოან. 3:3-6). მეორედ შობა სიკვდილსა და შემდგომ აღდგომას ნიშნავს. ეს ნათლობაა, კათაკმევლის ლიტურგიული დაფლვა და წყლიდან ამოსვლაა, ანუ კვლავდაბადებაა. "რაიმე ვყოთ, კაცნო ძმანო?" (საქმ. 2:37), - ეკითხებოდნენ პეტრე მოციქულს ისინი, ვინც სულთმოფენობა დღეს მისი ქადაგება შეისმინა. "ხოლო პეტრე ჰრქუა მათ: შეინანეთ და ნათელ-იღეთ კაცად-კაცადმან თქუენმან სახელითა უფლისა იესუ ქრისტესითა მისატევებელად ცოდვათა, მიიღოთ ნიჭი სულისა წმიდისაი" (საქმ. 2:38); ახალ აღთქმაში ნათლობის შესახებ სხვაგან ფილიპე მოციქულისა და ეთიოპიელი დიდებულის დიალოგია წარმოდგენილი: "აჰა წყალი, რაიღა ყენება არს ჩემდა ნათლის-ღებად? ჰრქუა მას ფილიპე: გრწამს თუ ყოვლითა გულითა შენითა, ჯერ-არს. მიუგო და ჰრქუა მას: მრწამს, რამეთუ ძე ღმრთსაი არს იესო ქრისტე" (საქმ. 8:36-37). ადრეული ეკლესია ნათლობის შინაარსით არის განმსჭვალული: სახარება ადამიანებს ნათლობისკენ მოუხმობს და მიუძღვება; ნათლობასთანაა დაკავშირებული პირველი ქრისტიანული საზოგადოების ლიტურგიული ყოფა; როდესაც კატაკომბების კედლებზე, სიმბოლოებსა და ალეგორიებში ქრისტიანები კვლავაც და კვლავაც დაამოწმებენ წყლითა და სულით კვლავდაბადების საოცარ ძალას, ნათლობა გახდება ქრისტიანული ხატწერის პირველი და მთავარი თემა. ურყევ რწმენას იმისა, რომ ნათლობისას ადამიანი მაცხოვართან ერთად იღებს სიკვდილს და შემდეგ ახალი სიცოცხლით უფლის თანაზიარი ხდება, პავლე მოციქული ასე გამოთქვავს: "თანა-დავეფლენით მას ნათლის-ღებითა მით სიკუდილსა მისსა, რაითა ვითარცა-იგი აღდგა ქრისტე მკუდრეთით დიდებითა მამისაითა, ეგრეთცა ჩუენ განახლებითა ცხორებისაითა ვიდოდით... უკუეთუ მოვკუდეთ ქრისტეს თანა, გურწამს, რამეთუ მის თანაცა ვცხონდეთ" (რომ. 6:4-6:8).

ნათლისღებას ადამიანი პოტენციურად ახალ ცხოვრებაში - ცათა სასუფეველში გადაჰყავს. მიუხედავად ამისა, ეს სივრცე ამა ქვეყნის მკვიდრთათვის ჯერ კიდევ მომავლის სასუფეველია და ამიტომ "დაფარულ არს ქრისტეთურთ ღმრთისა თანა". თავად მაცხოვარი უკვე თავის სასუფეველში მკვიდრობს და მეფობს, მაგრამ ადამიანთაგან ამ სიკეთეს მხოლოდ ის დაიმკვიდრებს, ვინც რწმენით მოინანიებს და სულიერად გარდაიქმნება. ეს საოცარი სამყოფელი დანარჩენთათვის თვალმისაწვდომი მხოლოდ მაშინ გახდება, როდესაც იესო ქრისტე კვლავ დაბრუნდება დიდებით "განშჯად ცხოველთა და მკუდართა" (1 პეტრ. 4:5). სწორედ ამიტომ უნდა ითქვას, რომ ეკლესია მომავლის რწმენის სამჭედლოა; იდუმალებით მოცული, მიწას მოფარებული მზარდი მარცვალია. "მარანათა!" - "უფალი მობრძანდება" - ამ საზეიმო ლიტურგიულ შეძახილში ქრისტიანები, ერთი მხრივ, მაცხოვრის დიდებით მობრძანებას, ხოლო, მეორე მხრივ, მისი მუდმივი თანადგომის რწმენას გამოხატავენ.

სწორედ ამიტომ, თუ ეს ახალი ცხოვრება ნათლობით იწყება, მაშინ ამ ადამიანების ქრისტიანული თვითდამკვიდრების უმთავრესი საშუალება მაცხოვრის მიერ დაწესებული "პურის განტეხის" საიდუმლოა. ეს არის მაცხოვრის მიერ ჯვარცმის ღამეს აღსრულებული ერთიანი ტრაპეზის სახე, რომელიც შემდგომ მაცხოვრის მსხვერპლად თვითშეწირვაში განხორციელდა და დიდ მადლიერებაში - "ევქარისტიაში" აისახა. მოწაფეების გარემოცვაში განტეხილ იქნა პური და იესო ქრისტეს ხორცად და სისხლად გარდაქმნილ პურსა და ღვინოს, ანუ თავად მაცხოვარს, ევქარისტიის ყველა მონაწილე შეეზიარა. დღემდე მოღწეული პირველწყაროები ერთმნიშვნელოვნად განამტკიცებს აზრს, რომ ეს არის მწვერვალი და არსი იმ პასექური გამარჯვებისა და სიხარულისა, რომლითაც პირველი ქრისტიანები იყვნენ გაბრწყინებულნი.

თავდაპირველად "პურის განტეხა" ხდებოდა არა ტაძარში, არამედ "ერსა წინაშე და სახლსა შინა" (საქმ. 20:20), ანუ იქ, სადაც მცირე ეკლესიური საზოგადოება იკრიბებოდა. გამორჩეულად საზეიმოდ და ევქარისტიულად კვირის "პირველი დღე" ითვლებოდა. ეს იყო შაბათის მომდევნო დღე, რადგან, მოციქულთა მოწმობით, მაცხოვარი სწორედ კვირა დღეს აღდგა. ამ დღეს ქრისტიანებმა "წმიდა დღე ღვთისა" უწოდეს და შეიძლება ითქვას, ადრეული ეკლესიის ყოფა სწორედ ამ აბსოლუტურად "ახალი" ორგანიზაციული ელემენტის გამო სულ უფრო გამორჩეული და თვალშისაცემი ხდებოდა. ჩვენში კვირა დღე სადაგი დღეების გვერდით ტრადიციულად უქმე დღედ იხსენიება, სამი საუკუნის განმავლობაში, კონსტანტინე დიდის გამეფებამდე, ქრისტიანთათვის წმინდა დღე უბრალო სამუშაო დღე იყო, ანუ არა "მეშვიდე" - სამუშაო კვირის დამაგვირგვინებელი, როგორც ეს ტრადიციულადაა მიღებული, არამედ "მერვე" ან "პირველი" - როგორადაც მიიჩნევდნენ კვირა დღეს მაშინდელი ქრისტიანები. დროის ამ არაბუნებრივი გათვლით, ჩვეულებრივი შვიდეულიდან შეგნებულად გამოსვლით ეკლესიამ ყველას უჩვენა, რომ მისი მეუფება "არა ამის სოფლისაგანი არს" და წინ უსწრებს იმ მარადიულობის მოსვლას, რომლის განთიადიც სიკვდილის დამარცხების პირველ დღეს განხორციელდა. ალბათ სწორედ ამის გამო ბრძანებს მოციქული ქრისტიანების შესახებ, რომ "სტუმარ და წარმავალ არიან იგინი ქუეყანასა ზედა" (ებრ. 11:13). თქვენ "მოჰკუედით, - ბრძანებს პავლე მოციქული, - და ცხორებაი თქუენი დაფარულ არს ქრისტეთურთ ღმრთისა თანა. რაჟამს ქრისტე გამოცხადნეს, ცხორება იგი ჩუენი, მაშინ თქუენცა მის თანა გამოსცხადნეთ დიდებითა" (კოლ. 3:3-4). ეს საოცარი სიტყვები იმდროინდელ "ნატურალურ", ყოველდღიურ ცხოვრებაში მყოფ ადამიანებს პირდაპირი მნიშვნელობით ესმოდათ, რადგან ამ სიტყვების დამაბრმავებელ ნათებაში ღვთის სასუფევლის ბრწყინვალება გამოსჭვიოდა.

ამრიგად, ღვთისმორწმუნეთა მცირე ჯგუფის წევრები, რომელთა გამოჩენაც ქვეყანამ თავდაპირველად ვერც კი შეიგრძნო, საკუთარ თავს აღიქვამდნენ "მარილად ქუეყანისა და ნათელად სოფლისა", კაცთა მოდგმის გადასარჩენად მოწოდებული მანათობლის ახალ ნათებად.

***
პირველი წლების ეკლესია განფენილი, შთაგონებული და ექსტაზური საძმო გახლდათ, რომლისთვისაც ავტორიტეტი მხოლოდ მაცხოვრის საქმე და "სულის სუნთქვა" იყო. უფალმა ბრძანა: "მე ვჰკითხო მამასა ჩემსა, და სხუაი ნუგეშინის-მცემელი მოგივლინოს თქუენ, რაითა თქუენ თანა დაადგრეს უკუნისამდე" (იოან. 14:16). ამ მცირე ჯგუფის თანაცხოვრების გამოცდილებას მოგვიანებით ხშირად იყენებდნენ უკვე შემდგარი და "ორგანიზებული" ეკლესიის იერარქიული და ავტორიტეტული მმართველობის საპირისპიროდ. "სულისა თუ რელიგიის ავტორიტეტი" - მეცხრამეტე საუკუნის იდეალისტური ისტორიოსოფიის შემქმნელებს ეკლესიის ისტორიაც ამ ყალბი დილემის ქვეშ სურდათ მოექციათ. სინამდვილეში კი თავად სიტყვა "ეკლესია" (და ამას ახლა ყველაზე ლიბერალური ისტორიკოსებიც კი აღიარებენ) ორგანიზებულ საზოგადოებას გულისხმობს და არ არსებობს ადრეული ქრისტიანული შეგნებისთვის უფრო დიდი უგუნურება, ვიდრე სულის - ფორმასთან და თავისუფლების - ორგანიზებულობასთან დაპირისპირება. პირიქით, ახალაღთქმისეული მწერლობის დედააზრი ისაა, რომ სული ღვთისა აღავსებს არა მხოლოდ ცალკეულ ადამიანს, არამედ მთელ მორწმუნე საზოგადოებას; რომ სულიერება ადამიანებში მკვიდრდება, რის შემდეგაც სულიწმინდით ღვთაებრივი ცხოვრების მატარებელი ხდება ერი, ქვეყანა, დაბოლოს, მთელი კაცობრიობა ერთ სულიერ ორგანიზმად მთლიანდება. სხვაგვარად მხოლოდ უღმერთო ანუ ისეთი ადამიანი შეიძლება ფიქრობდეს, რომელსაც მიაჩნია, რომ სამყარო ქაოსიდან თავისთავად შეიქმნა. როდესაც პავლე მოციქული ეკლესიას ქრისტეს სხეულად იხსენიებს, ის საწყისშივე ქრისტიანული თანაცხოვრების გამოცდილებას განაზოგადებს. აქ ეკლესია მრავალთა "კურთხეულ" და მადლით გამთლიანებულ ცხოვრებას წარმოადგენს: "რამეთუ ერთითა სულითა ჩუენ ყოველთა ერთისა მიმართ გუამისა ნათელ-ვიღეთ" (1 კორ. 12:13). ორგანიზების სწორედ ასეთი იდეა გულისხმობს საწყის იერარქიულ მოწყობას, რადგან ყოველი ნაწილის თანაფარდობით არის შესაძლებელი ამ ორგანიზმის ჯანსაღი და სრულფასოვანი მსახურება: "უკუეთუმცა იყო ყოველი ერთ ასო, სადამცა იყო გუამი იგი? ხოლო აწ მრავალ არს ასოები და ერთ გუამი" (1 კორ. 12:19-20). და, მართლაც, ეკლესიური თანაცხოვრების პირველივე ნაბიჯებში მოჩანს ხელმძღვანელობის ძალაუფლებით აღჭურვა და მისი ავტორიტეტის განცხადება. თორმეტნი მოწაფენი იმ საწყის ჯგუფს წარმოადგენდნენ, რომელიც თავად მაცხოვარმა აირჩია: "არა თქუენ გამომირჩიეთ მე, არამედ მე გამოგირჩიენ თქუენ და დაგადგინენ თქუენ, რაითა თქუენ წარხვდეთ და ნაყოფი გამოიღოთ" (იოან. 15:16). მაცხოვრის მიერ ადამიანთაგან და არა ადამიანების მიერ მაცხოვრის ამ გამორჩევაში იგულისხმება მოციქულთა ერთადერთი და ყოვლად შეუდარებელი ავტორიტეტი. შესაბამისად, ეკლესიაში ღმერთის ძალაუფლების ნაყოფი დღემდე მოციქულთა ხელდასხმული მადლით ხორციელდება. ისინი არიან მაცხოვრის მიწიერი ცხოვრების, სასწაულების, ჯვარცმისა და აღდგომის მხილველნი; როდესაც ქადაგებენ, ქადაგებენ იმას, რაც თვითონ მოისმინეს, ნახეს და უშუალოდ შეიგრძნეს. სულთმოფენობას მათი მთელი მოსადევარი სულიწმინდის მადლით აღივსო, ცეცხლის ენებით შეიმოსა და მათ მოწმობას ქვეყნის სრულყოფის ძალა მიეცა; მათ აქვთ "კლიტენი სასუფეველისა ცათაისანი; და რომელი შეჰკრა ქუეყანასა ზედა, კრულ იყოს იგი ცათა შინა; და რომელი განჰხსნა ქუეყანასა ზედა, ხსნილ იყოს იგი ცათა შინა" (მათ. 16:19); მათი სწავლება სულიწმინდით სწავლებაა, მათ ქმედებას წინ "სული იგი ჭეშმარიტებისაი" მიუძღვის (იოან. 16:13); მათ აქვთ ძალაუფლება ეკლესიის აღშენებისა და უწყიან, "რაი-იგი არს განგებულებაი იგი საიდუმლოისაი" (ეფ. 3:9). ამიტომ ეკლესიის წევრობა მათი რწმუნებისა და სწავლების მიღებას ნიშნავს: "განკრძალულ მოძღურებასა მას მოციქულთასა და ზიარებასა და განტეხასა პურისასა და ლოცვასა" (საქმ. 2:42). სწორედ იმის გამო, რომ ეს თორმეტი მოციქული ეკლესიის ჭეშმარიტი დედაბოძი და ქვაკუთხედია, ჯერ კიდევ სულთმოფენობამდე მათი უმთავრესი საქმე მოღალატე იუდას ნაცვლად ახალი მოციქულის შერჩევა გახდა. როგორც მოციქულები ბრძანებენ: ეს მეთორმეტე ის უნდა იყოს, რომელიც "ჯერ-არს უკუე ჩუენ თანა შეკრებულთა ამათ კაცთაი ყოველსა ჟამსა, რომელსა შემოვიდა და განვიდა ჩუენდა უფალი იესო" (საქმ. 1:21). არჩევანს მოციქულები კვლავ უფალს მიანდობენ: "და ილოცვიდეს და თქუეს: შენ, უფალო, ყოველთა გულთა მეცნიერო, გამოაჩინე ერთი ამათ ორთაგანი, რომელიცა გამოირჩიე, მიღებად წილი მსახურებისაი ამის და მოციქულებისაი, რომლისაგან განვიდა იუდა მისლვად ადგილსა თვისსა. და მისცნეს წილნი მათ. და გამოუხდა წილი მატათიას და თანა-აღირაცხა ათერთმეტთა მოციქულთა" (საქმ. 1:24-26).

მოციქულთა თანხმობის გამომხატველად "საქმეთა" ავტორი პეტრეს გამოყოფს - ის შესთავაზებს მოციქულებს თორმეტთა რიცხვის შევსებას, თავის პირველ ქადაგებაში გაოგნებულ ბრბოს აუხსნის სულთმოფენობის შინაარსს, იუდეველი მღვდელმთავრების ბრალდებებს ის პასუხობს, განიკითხავს ანანიას და საპფირას, რომლებმაც თავიანთი ცბიერებით ეკლესიის ერთიანი ცხოვრების წესი დაარღვიეს. ადრეულ ეკლესიაში მოციქულთა შორის პეტრეს ადგილი მოგვიანებით კამათის საგნად იქცევა და საბოლოოდ ამ დავის გამო დასავლეთის ეკლესია გამოეყო კიდეც აღმოსავლურ მართლმადიდებლობას. რაც შეეხება "მოციქულთა საქმეს", იქ პეტრე ყოველთვის მოციქულთა სახელით გამოდის და მათ შეთანხმებულ რწმუნებულებას გამოხატავს. მართლმადიდებელი ეკლესია აღიარებს წმინდა პეტრეს პირველობას, მაგრამ ეს პირველობა არ გულისხმობს სხვა მოციქულებსა და ეკლესიაზე გამორჩეული ძალაუფლების აღიარებას. აღმოსავლური ტრადიციის მიხედვით, პეტრე მოციქულთა საერთო ნების მაუწყებელი და მათი სახელით მქადაგებელი პირველმოციქულია.

მოციქულები განაგებენ და მართავენ ეკლესიას, მაგრამ მათი მთავარი მსახურება "სიტყვის მსახურება", იესო ქრისტეს შესახებ ქადაგებაა. ამიტომ როდესაც მორწმუნეთა და მოწაფეთა რიცხვი იზრდება, მატულობს საორგანიზაციო საქმეებიც. რათა არ მოაკლდნენ მოციქულები "ლოცვასა და მსახურებასა ამის სიტყვისასა" (საქმ. 6:2-4), მათი თხოვნით, საქმეების მოსაგვარებლად ხალხი შეირჩა: "და გამოირჩიეს სტეფანე, კაცი სავსე სარწმუნოებითა და სულითა წმიდითა, და ფილიპე და პროხორონ და ნიკანორა და ტიმონა და პარმენა და ნიკოლაოს, მწირი ანტიოქელი, და დაადგინნეს წინაშე მოციქულთა და ილოცეს, და დაასხნეს მათ ზედა ხელნი მათნი" (საქმ. 6:5-6).

მოციქულთა მისია მხოლოდ იერუსალიმში მოღვაწეობით არ შემოიფარგლება; მათ ქადაგებასა და სწავლებაზეა აგებული მთელი საქრისტიანო, ყველგან ისინი წარმოადგენენ საეკლესიო ცხოვრების საფუძველსა და ორგანიზაციულ დასაყრდენს. ქრისტიანობა იერუსალიმის ფარგლებს ძალიან სწრაფად გასცდა. შემდგომ დავინახავთ ახალ-ახალი ეკლესიის კურთხევისთვის მოსიარულე მოციქულებს. ეს არის, უწინარეს ყოვლისა, საეკლესიო საიდუმლოებების განხორციელებისთვის სულიწმიდის მადლის გადაცემა. მაგალითად, როდესაც ქრისტიანულმა ქადაგებამ სამარიაში ნაყოფი გამოიღო, იქ მოციქულებმა პეტრე და იოანე გააგზავნეს, "რომელნი-იგი ვითარცა მივიდეს, ლოცვა ყვეს მათთვის, რაითა მიიღონ სული წმიდაი. რამეთუ მუნამდე არა იყო არცა ერთსა მათგანსა ზედა მოწევნულ სული წმიდაი, გარნა ბანილ ხოლო იყვნეს სახელითა უფლისა იესოისითა. მაშინ დაასხმიდეს ხელთა მათ ზედა, და მიაქუნდა სული წმიდაი" (საქმ. 8:15-17).

მოციქულთა მსახურება ყველა ეკლესიასთან არის დაკავშირებული. მოციქულები ყოველ ეკლესიას რწმენითა და სულიწმინდით აერთიანებენ, მაგრამ თავისი ადგილობრივი იერარქიული ბუნებით თითოეული ეკლესია დამოუკიდებელი ერთეულია. ამავე დროს, ეს ეკლესიები მოციქულთა ხელდასხმულ მადლსა და სწავლებას სრულად იღებენ და ინარჩუნებენ. იერუსალიმის ადრეულ ეკლესიაში, რომელიც სახე და ფუძეა ყველა ეკლესიისა, მოციქულთა გვერდით ვხედავთ იაკობისა და პრესვიტერების ძალაუფლებას. მიუხედავად იმისა, რომ მათი მსახურება შეუზღუდავია, ეკლესია მაინც მჭიდროდ არის დაკავშირებული მართლმადიდებლურ აღმშენებლობასა და მოციქულთა სწავლების გავრცელებასთან. მას შემდეგ, რაც მოციქულები დააფუძნებენ და მიდიან ახალგახსნილი ეკლესიიდან, იქ რჩება ადგილობრივი იერარქიული ჯგუფი, რომელიც დაწყებულ საქმეს აგრძელებს, ინარჩუნებს ქრისტიანულ რწმუნებულებას, გაიღებს მოციქულთაგან მიღებულ მადლს და ყველა სხვა ქრისტიანულ ჯგუფთან თანხმობით მართავს ეკლესიას. ამრიგად, მოციქულთა პირველ ქმედებებშივე ვხედავთ საქმეებს, რომლებიც იმ მაგალითებად და განსაზღვრულობებად გადაიქცევიან, მოგვიანებით "მოციქულთა წესები" რომ დაერქმევა.


რა არის იდეალი იერუსალიმის ახალი, მცირე რელიგიური საზოგადოებისა. რით ვლინდება ცხოვრებისადმი მიდგომის ის თავისებურებები, რასაც ადამიანი ნათლობით იღებს, რაც ადამიანში ზიარებით ხორციელდება და ქვეყნიერებას საუკუნო ცხოვრების გზად წარმოუდგება.

სიტყვები - ერთობა და სიყვარული ყველაზე ზუსტად ასახავენ ადამიანების ამ ახალი ერთსულოვნების მაცოცხლებელ შინაარსს. თანამედროვისათვის ძნელია ასეთი თანაცხოვრების ჭეშმარიტი ბუნების ბოლომდე შეცნობა. ერთობა და თანადგომა დღეს რაღაც "იდეოლოგიური" ან ყოფითი ამოცანების ერთობლივად გადაწყვეტის საშუალებად, ან ვიღაცის საწინააღმდეგო ქმედებად განიხილება. ადრეული ეკლესიისათვის კი ერთობა არის იესო ქრისტეს მიერ შემოთავაზებული ცხოვრების საბოლოო, უმთავრესი და უმაღლესი ფასეულობა. ეკლესია ცოდვით, ანუ ამპარტავნებით ღვთისაგან განთვისებული ადამიანის კვლავდაბადების საშუალებაა. ნათლობით მოქცევით, პურის განტეხვითა და ზიარებით უფალთან მოსაგრეობის საშუალებაა.

ეკლესიური ცხოვრებისადმი ასეთი დამოკიდებულება, უწინარესად, მოყვასის არაფორმალურ, ქმედით სიყვარულში ვლინდება, ამ დროს ეკლესიის ყოველი წევრი საკუთარ თავს თანამოძმის შინაკაცად აღიქვამს. სიტყვები: "ესრეთ შეიყუარა ღმერთმან სოფელი ესე, ვითარმედ ძეცა თვისი მხოლოდ-შობილი მოსცა" (იოან. 3:16), ეკლესიაში მუდმივად შეიგრძნობა და ეკლესიურ ცხოვრებაში უშუალოდ მაცხოვრის ყოფნის შეგრძნებას აღძრავს. სიტყვები, რომლებიც იოანე ღვთისმეტყველმა ცხოვრების ბოლო წლებში წარმოთქვა: "საყუარელნო, უკუეთუ ღმერთმან ესრეთ შემიყუარნა, ჩუენცა თანა-გუაც ურთიერთას სიყუარული. ღმერთი არავის სადა უხილავს. უკუეთუ ვიყუარებოდით ურთიერთას, ღმერთი ჩუენ შორის ჰგიეს და სიყუარული მის ჩუენ შორის აღსრულებულ არს" (1 იოან. 4:11-12), მორწმუნე არა მხოლოდ რწმენასა და სწავლებაში ერთიანობას, არამედ ერთად მყოფობის შინაარსსაც ატარებს. ადრეულ ეკლესიაში მორწმუნეთა ყოველდღიურ თანასწრებასა და ჭეშმარიტ თანადგომას კი ლიტურგია აგვირგვინებს. ადრეულ საეკლესიო ცხოვრებაში ისე ხშირად, როგორც "ძმები", არც ერთი სიტყვა არ მეორდება, ამ სიტყვაში ყოველი ქრისტიანი ცხოვრების სრულ ქმედით შინაარსს გულისხმობს. ამ სიტყვაში მორწმუნეთა თანამოაზრეობა და თანამზრახველობაა გამოხატული: "ხოლო სიმრავლისა მის მორწმუნეთაისა იყო გული და გონებაი ერთ, და არცა ერთმან ვინ თქვას მონაგები მისი თვისად, არამედ იყო ყოველივე მათდა ზოგად" (საქმ. 4:32). ზოგადისაებრ სარწმუნეობის შვილებს (ტიტ. 1:4), სიხარულისა და თანამოაზრეობის მოფრთხილების შესახებ მუდმივად მიანიშნებს მოციქული პავლე, და ასე მიმართავს: "თავს-იდებდით ურთიერთას და მიჰმადლებდით თავთა თვისთა, უკუეთუ ვისმე აქუნდეს ვისთვისმე ბრალი. ვითარცა-იგი ქრისტემან მიგმადლა თქუენ, ეგრეთცა თქუენ მიჰმადლეთ მათ. და ამას ყოველსა ზედა სიყუარული, რომელ-იგი არს სიმტკიცე სრულებისაი, და მშვიდობაი იგი ღმრთისაი განმტკიცენინ გულთა შინა თქუენთა, რომლისა მიმართცა-იგი ჩინებულ ხართ ერთითა ხორცითა, და მადლის მიმცემელ იყვენით" (კოლ. 3:13-15). სხვაგან წმინდა მოციქული მორწმუნეებს მოუწოდებს არა მხოლოდ მატერიალური ურთიერთმხარდაჭერის, არამედ სულიერი მზრუნველობისა და თანადგომისაკენ. "ყოველნივე მორწმუნენი იყვნეს ერთბამად, და აქუნდა ყოველივე ზოგად. და დაბნებსა და მონაგებსა განჰყიდდეს და განუყოფდეს მას ყოველთა, ვითარცა ვის რაი უხმდა... ხოლო სიმრავლისა მის მორწმუნეთაისა იყო გული და გონებაი ერთ, და არცა ერთმან ვინ თქვას მონაგები მისი თვისად, არამედ იყო ყოველივე მათდა ზოგად. და ძალითა დიდითა ჰყოფდეს მოციქულნი წამებასა მას აღდგომისასა უფლისა ჩუენისა იესუ ქრისტესსა. და მადლი დიდი იყო მათ ყოველთა ზედა, და არავინ იყო ნაკლულევან მათ შორის, რამეთუ რომელნი-იგი პოვნიერ იყვნეს სახლებისა გინა დაბნებისა, განჰყიდდეს და მოაქუნდა სასყიდელი განსყიდულთაი მათ და დასდებდეს ფერხთა თანა მოციქულთასა, და მიეცემოდა კაცად-კაცადსა, რაიცა ვის უხმდა" (საქმ. 2:44-45; 4:32-35). ამრიგად, პირველ ხანებში, რაოდენობრივი სიმცირის გამო, იერუსალიმში შესაძლებელი აღმოჩნდა სრულად განხორციელებულიყო ქრისტიანთა ქონებრივი ერთიანობისა და მორწმუნეთა ძმური თანაცხოვრების რადიკალური ფორმები. ამავე დროს, მოციქულ პავლეს ეპისტოლარულ წერილებში ვკითხულობთ: "კაცად-კაცადსა ვითარცა გამოურჩევიეს გულითა, ნუ მწუხარებით, ნუცა უნებლებით; რამეთუ მხიარულებით მისაცემელი უყუარს უფალსა" (2 კორ. 9:7), რაც იმაზე მიგვანიშნებს, რომ სხვა ქალაქებში ქრისტიანებს კერძო საკუთრება შენარჩუნებული ჰქონდათ. მაგრამ იერუსალიმის მცირე რელიგიური საზოგადოება, მოციქული პავლეს სიტყვებით რომ ვთქვათ, "ღატაკთა" ეს საძმო, როგორც ცხოვრების სრული გარდაქმნის და განახლების; ყოველგვარი ადამიანური ურთიერთობის, ჭეშმარიტი სიყვარულისა და მაქსიმალიზმის მაგალითი, სამუდამოდ დარჩება თვითშეგნებაში, როგორც დაუვიწყარი ანდერძი ქრისტიანული თანაცხოვრებისა. და ყველა მომდევნო ეპოქაში, საზოგადოებრივი ყოფიერების სხვადასხვა პირობებში, ცალკეულ ქრისტიანთა გულებში კვლავ გაიღვიძებს საოცარი სურვილი პირველ ქრისტიანთა მსგავსად, ეკლესიური "ახალი ცხოვრების", ცხოვრების იდეალად განხორციელებისა.

***
ადრეულ ეკლესიას ხშირად მიწიერი მყოფობისადმი გულგრილსა და ჟამთაღსრულების დაძაბულ მომლოდინე საზოგადოებად მიიჩნევდნენ. მაგრამ, ჭეშმარიტი სიყვარულით განმსჭვალული ეკლესიის წევრების თანაცხოვრება თავად ადასტურებს სიცოცხლისადმი ახალ მიდგომას, რადგან ეს სიყვარული არც ქრისტიანის თვითმოქმედება და არც ეკლესიის შიდა საქმე არაა. ეს არის არსი და მოწმობა იმ ახალი ცხოვრებისა, რომელსაც მთელი კაცობრიობა უნდა ეზიაროს. "ამით ცნან ყოველთა, ვითარმედ ჩემნი მოწაფენი ხართ, - ბრძანებს მაცხოვარი, - უკუეთუ იყუარებოდით ურთიერთას" (იოან. 13:35). თუ ყურადღებით გავეცნობით ახალ აღთქმას, მასში ამოვიკითხავთ სრულ სწავლებას ქვეყნისა და იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა იცხოვროს მორწმუნემ და ამქვეყნიურ სინამდვილესთან რა დამოკიდებულებაში უნდა იყოს ქრისტიანი. სწორედ ამიტომ, უფლის შემწყნარებლობასა და შემწეობას, ცხრა ნეტარებას, მაცხოვრის ქადაგებას მთაზე, ეკლესია მთელი ქვეყნისათვის სრულად გაახმოვანებს და მომავალში ამ სწავლებას "ბნელი იგი" ვერ ეწევა მაშინაც, როდესაც ეკლესიას უარყოფენ და იდეალური იქნება მათთვისაც, ვინც ამ უარყოფას დაეთანხმება.

ჩნდება ლოგიკური კითხვა: ხომ არ დაიწყებს ყველა თაობა პავლე მოციქულის ეპისტოლეებში ცხოვრების განახლებული საწყისი ნორმების მუდმივ ძიებას? რადგან სწორედ მას აქვს დაწვრილებით სახელმწიფოსადმი, ოჯახისადმი, შრომისა თუ ადამიანური ცხოვრების სხვა მხარეებისადმი ქრისტიანული დამოკიდებულების საკითხები განხილული. არ შეიძლება პირველი ქრისტიანული საზოგადოების ცხოვრება იმ უმთავრესი თავისებურების გარეშე განვიხილოთ, რასაც დადებითი იდეალი ჰქვია. მომავალი სასუფეველი, რომელზეც ქრისტიანები ლოცულობენ, განკითხვისაგან განუყოფელია, განკითხვა კი იმის მიხედვით მოხდება, თუ რწმენა და ცხოვრება ადამიანში რამდენად დაუკავშირდება ერთმანეთს, ამდენად, ქრისტიანული ცხოვრების ძირითადი ნორმები თავიდანვე დადგენილია. მაცხოვარი ბრძანებს: "ამენ გეტყვი თქუენ: რაოდენი უყავთ ერთსა ამას მცირეთაგანსა ძმათა ჩემთასა, იგი მე მიყავთ" (მათ. 22:40). მაცხოვრის მოსვლით ადამიანის ცხოვრებაში, ადამიანის განახლებისათვის ცათა სასუფეველი განხორციელდა. და თუ ამ ახალი სუფევის დამკვიდრებით "წარმავალს არს ხატი ამის სოფლისაი" (1 კორ. 7:31), ჟამთა აღსრულებით ქრისტიანთა ღვაწლს უფრო მეტი მნიშვნელობა ენიჭება, და ყველაფერი ამ მყოფობაში ასეთი ღვაწლის განხორციელებას ემსახურება. "სახარებაი ესე ყოველსა დაბადებულსა" (მარკ. 16:15) უნდა ექადაგოს.

***
ეს არის ეკლესიის ის ძირითადი სახე, რაც ადრეულმა ძეგლებმა დაგვიტოვეს. ნიშნავს კი ეს, რომ მას არც სისუსტეები და არც ხარვეზები არ გააჩნდა? რა თქმა უნდა, არა. ზოგიერთი ამ ნაკლოვანების შესახებ მოგვითხრობს საქმეთა წიგნი. მოციქულ პავლეს ეპისტოლარულ წერილებში მთელი თავები აქვს დათმობილი ქრისტიანთა შეცოდებების მხილებას და შემცოდეთა გაკიცხვას. მაგრამ ეკლესიის ისტორიის განხილვის დაწყებისას, სადაც ძალიან ხშირად წავაწყდებით გულსატკენ შეცდომებსა და სისუსტეებს, აუცილებელია გვახსოვდეს ის "ხატი ეკლესიისა", ის პირველი ცხოვრებისეული გამოცდილება, რომელშიც მომავალი თაობის ქრისტიანები ყოველთვის დაინახავენ საკუთარი ცოდვებისაგან განკურნების საშუალებას. სწორედ ასეთი ამბების შესახებ მოგვითხრობენ საქმეთა წიგნის მომდევნო თავები.